Ze smutkiem muszę stwierdzić, że z każdym rokiem przybywa chorych na raka. W hospicjum przyjmujemy niestety coraz młodszych pacjentów. W ciągu 2021 r. pomogliśmy ponad 315 pacjentom – dorosłym i dzieciom – w hospicjum i w domu pacjenta – mówi w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” Łukasz Kamiński, rzecznik prasowy Hospicjum bł. ks. Michała Sopoćki w Wilnie.
Usiąść przy chorym i rozmawiać
W wileńskim hospicjum pracuje doświadczony personel: lekarz, pielęgniarki, pracownik socjalny, psycholog, fizjoterapeuta, którzy udzielają wszelkiego rodzaju pomocy nie tylko chorym, lecz także pomocy psychologicznej i duchowej rodzicom chorych i ich bliskim.
– Pragnę przypomnieć, że hospicjum, będąc placówką przede wszystkim dla chorych na raka, nieodpłatnie pomaga również osobom terminalnie chorym na inne choroby. Zapewniamy profesjonalną opiekę medyczną, psychologiczną, duchową pacjentowi i jego rodzinie – mówi Łukasz Kamiński.
Jak rozmawiać z osobą umierającą? Nasz rozmówca radzi: – Kiedyś zapytałem o to doświadczoną osobę. Otrzymałem wskazówkę, że nie możesz mówić pacjentowi, że wszystko będzie dobrze, że on wyzdrowieje. Jednocześnie przychodząc do chorego, musimy przynieść mu nadzieję i w tym etapie jego życia służyć mu wszelką pomocą.
– Pacjent i pracownik hospicjum muszą być sobie równi. Przychodząc do chorego i rozmawiając z nim, nie można stać nad łóżkiem. Warto usiąść przy chorym, złapać wzrok na tym samym poziomie i po prostu rozmawiać – zaleca.
Komunikacja z osobami ciężko chorymi nie należy do łatwych, szczególnie gdy dotyka tematów takich jak odchodzenie i śmierć. Dlatego, jak mówi Łukasz Kamiński, gdy rozmawia z chorymi, nigdy nie wspomina o ich przejściu do wieczności. – Staram się poruszać tematy codzienne, czasami opowiadam, jak minął mój dzień. Pytam chorego o rady życiowe. Zauważyłem, że osoba chora czuje się potrzebna, gdy może pomóc osobie odwiedzającej – zaznacza nasz rozmówca.
Zbliżającą się śmierć odczuwa nie tylko ciało, ale też psychika umierającej osoby. To, co się dzieje z osobą odchodzącą do wieczności, może być dla bliskich trudne do przyjęcia, niekiedy może wręcz budzić lęk.
– Wiem, że rodzina czuje, że ta chwila może szybko nadejść. Bliscy w jakiś sposób przeczuwają, że przejście do innego świata się zbliża. Nie umieją tego wytłumaczyć. Nie chodzi tu o objawy fizjologiczne – wspomina Łukasz Kamiński, rzecznik prasowy Hospicjum bł. ks. Michała Sopoćki w Wilnie.
Czytaj więcej: Dom, w którym panuje miłość, dobroć i nadzieja — 10 lat działalności wileńskiego hospicjum
Czynniki ryzyka
Ieva Vincerževskienė, kierownik rejestru nowotworów w Narodowym Instytucie Raka, poinformowała „Kurier Wileński”, że na Litwie co roku diagnozuje się raka u prawie 18 tys. ludzi, czyli każdego dnia nawet 50 mieszkańców Litwy słyszy diagnozę choroby nowotworowej.
– Choroba ta jest częściej wykrywana u mężczyzn niż u kobiet. Chociaż rak jest chorobą związaną z wiekiem, tj. im starsza jest osoba, tym większe prawdopodobieństwo zachorowania na raka, to co roku jest wykrywana u 80–90 dzieci – wyjaśnia Ieva Vincerževskienė.
Tymczasem dr Ruta Everatt, starszy badacz, Laboratorium Epidemiologii Nowotworów w Narodowym Instytucie Raka, w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” mówi, że ok. 40 proc. wszystkich nowotworów złośliwych można zapobiec poprzez usunięcie lub zmniejszenie skutków czynników ryzyka raka, takich jak: palenie tytoniu, nadwaga, niedostateczne spożycie warzyw i owoców, brak aktywności fizycznej i konsumpcja alkoholu. Czasami może być trudno zapobiec chorobie nowotworowej, ale możliwe jest opóźnienie jej wystąpienia lub wczesne wykrycie, a nawet wyleczenie go.
Światowy Dzień Walki z Rakiem obchodzony jest 4 lutego. Każdego roku gromadzi ludzi z całego świata dla wspólnego celu, jakim jest uratowanie milionów istnień ludzkich poprzez podnoszenie świadomości, edukowanie ludności na temat choroby oraz zachęcanie rządów i osób prywatnych do podejmowania działań. Dzień został zainicjowany przez Międzynarodową Unię Walki z Rakiem (UICC) wraz z przyjęciem karty paryskiej w dniu 4 lutego 2000 r. Jego głównymi celami były promocja badań, wznowienie usług dla pacjentów, edukacja publiczna i mobilizacja wspólnych sił w walce z rakiem.
Dr Ruta Everatt przypomina, że w celu zapobiegania nowotworom można się stosować do Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem. Nie powinno się palić ani spożywać żadnych wyrobów tytoniowych, warto starać się, aby w domu nikt nie palił, i unikać miejsc, gdzie w pomieszczeniu się pali. Rzucenie palenia jest ważne dla wszystkich palaczy, także tych, którzy palą od wielu lat.
Specjalistka przypomina, że zdrowa dieta, aktywność fizyczna i utrzymanie odpowiedniej wagi mogą pomóc zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka. Zaleca się spożywanie dużej ilości produktów pełnoziarnistych, roślin strączkowych, warzyw i owoców, spożywanie mniej wysokokalorycznych pokarmów (o wysokiej zawartości cukru lub tłuszczu) oraz unikanie słodkich napojów, przetworzonych mięs, spożywanie mniejszej ilości czerwonego mięsa i produktów bogatych w sól. Ważne jest też unikanie innych produktów, które doprowadzają do przyrostu masy ciała, takich jak fast food. Zaleca się spożywanie głównie pokarmów roślinnych.
– Ważne jest, aby codziennie się poruszać i utrzymywać odpowiednią wagę, warto zaposnać się ze wskaźnikiem masy ciała BMI. Unikać siedzenia, tak często jak to możliwe. Im więcej czasu spędzasz w ruchu, tym lepiej: stań, chodź, jeździj na rowerze z małą prędkością, ćwicz, wchodź po schodach, wykonuj prace domowe i uprawiaj sport w wolnym czasie (np. graj w ping-ponga). Staraj się spędzać jak najmniej czasu bez aktywności fizycznej, takiej jak siedzenie lub oglądanie telewizji – zaznacza dr Ruta Everatt.
Jak mówi, większość naukowców zgadza się z tezą, że bardzo pozytywnie na zdrowie wpływa co najmniej 150 minut tygodniowo (30 minut dziennie) aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności lub angażowanie się w aktywność fizyczną o wysokiej intensywności przez 75 minut tygodniowo. Dzieci i młodzież powinny angażować się w umiarkowaną lub bardzo intensywną aktywność fizyczną przez łącznie co najmniej 60 minut dziennie (np. 2 razy po 30 minut).
Czytaj więcej: „Małe inicjatywy dla wielkich rzeczy” — spotkanie z gdańskim hospicjum
Czego unikać?
Jeśli pijesz alkohol, ogranicz jego ilość. Rezygnacja z alkoholu pomaga zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka.
Dr Ruta Everatt twierdzi, że wskazane jest, aby wszyscy ludzie unikali intensywnej ekspozycji na światło słoneczne i oparzenia słoneczne, ograniczali czas przebywania na słońcu. Szczególnie chrońmy przed tym dzieci. Używajmy kremu przeciwsłonecznego. Nie odwiedzajmy solariów. Podczas pracy ze szkodliwymi substancjami w pracy lub w domu przeczytajmy instrukcje i postępujmy zgodnie z nimi, aby zmniejszyć lub uniknąć ich negatywnych skutków na zdrowie.
– Chociaż najbardziej zagrożeni są pracownicy, którzy przez wiele lat pracują ze szkodliwymi substancjami, podczas prac domowych warto zachować ostrożność również w gospodarstwie domowym podczas pracy z pestycydami, olejem maszynowym, farbami, rozpuszczalnikami i innymi chemikaliami. Wysoce skuteczne są szczepionki przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, na Litwie szczepienie to jest włączone do programu szczepień dzieci. Szczepienie jest również możliwe przeciwko tym typom HPV, które powodują większość nowotworów szyjki macicy – mówi dr Ruta Everatt, starszy badacz w Laboratorium Epidemiologii Nowotworów w Narodowym Instytucie Raka.
Dr Ruta Everatt zaleca udział w programie badania raku jelita grubego (dla mężczyzn i kobiet), raka piersi (u kobiet) i programie badań przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy (u kobiet).
Czytaj więcej: Innowacje dla pacjentów w dziedzinie ochrony zdrowia
Badania przesiewowe wskazane
Ieva Vincerževskienė, kierownik rejestru nowotworów w Narodowym Instytucie Raka, w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” twierdzi, że u mężczyzn najczęściej wykrywa się raka gruczołu krokowego, który stanowi jedną czwartą wszystkich chorób onkologicznych wykrywanych u mężczyzn. Drugim najczęstszym jest rak płuc. Kobiety zwykle słyszą diagnozę raka piersi, choć inne nowotwory skóry i rak macicy są równie powszechne.
Skuteczne strategie zapobiegania, wstępnych badań przesiewowych i leczenia mogłyby uratować do 3,7 mln osób rocznie na całym świecie. Wczesne rozpoznanie raka znacznie zwiększa szanse wyleczenia. Pewne metody diagnostyczne pozwalają na wykrycie niektórych rodzajów nowotworów jeszcze przed pojawieniem się oznak choroby, a nawet na wykrycie zmian przedrakowych.
Warto wziąć udział w badaniach przesiewowych. Program badań przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy jest przeznaczony dla kobiet w wieku 25–60 lat, które mogą wykonać cytologiczny test PAP na zmiany w komórkach szyjki macicy za darmo raz w ciągu trzech lat. Program badań przesiewowych w kierunku raka piersi jest przeznaczony dla kobiet w wieku 50-69 lat, które mogą poddać się badaniu mammograficznemu (badanie rentgenowskie piersi) raz w ciągu dwóch lat za darmo.
Program badań przesiewowych w kierunku raka prostaty jest przeznaczony dla wszystkich mężczyzn w wieku 50–69 lat i starszych oraz mężczyzn w wieku 45 lat i starszych, jeśli ich rodzice lub bracia mieli raka gruczołu krokowego. Mają możliwość wykonania badania krwi za darmo raz w ciągu dwóch lat, które pokazuje stężenie antygenu specyficznego dla prostaty (PSA).
Program badań przesiewowych w kierunku raka jelita grubego jest przeznaczony dla kobiet i mężczyzn w wieku 50-74 lat, którzy mogą wykonać tajne badanie krwi (iFOBT) za darmo raz w ciągu dwóch lat.
Aby wziąć udział w programach, pacjenci muszą się skontaktować ze swoim lekarzem rodzinnym, który po ocenie stanu zdrowia skieruje ich na odpowiednie badania.
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 5(15) 04-10/02/2023