Przez wiele lat balkon służył jako trybuna dla osób przemawiających z okazji obchodzonego 16 lutego Dnia Odrodzenia Państwa Litewskiego. Najczęściej do zebranych przy historycznej kamienicy przemawiał Vytautas Landsbergis, faktyczny przewódca państwa litewskiego w latach 1990–1991. Pod koniec ubiegłego roku odnowiono elewację Domu Sygnatariuszy, w tym historyczny balkon. Podczas renowacji konserwatorzy odtworzyli autentyczne elementy dekoru fasady, mi.in. uwieńczenia pilastrów, które teraz można będzie oglądać. Prace restauratorskie kosztowały ponad 600 tys. euro.
Czytaj więcej: Kto mówi z balkonu Domu Sygnatariuszy?
Czynne jest muzeum
16 lutego 1918 r. Rada Litwy (Taryba) pod przewodnictwem Jonasa Basanavičiusa podpisała w budynku przy ulicy Zamkowej Akt Niepodległości oraz ogłosiła odrodzenie niepodległego państwa litewskiego ze stolicą w Wilnie. Podpisy pod Aktem Niepodległości złożyli m.in.: Antanas Smetona, późniejszy prezydent Litwy, Augustinas Voldemaras, późniejszy premier Litwy oraz Stanisław Narutowicz, działacz polityczny, brat pierwszego prezydenta RP Gabriela Narutowicza. Od 2000 r. w budynku czynne jest muzeum, filia Narodowego Muzeum Litwy.
Dzieje zabytkowej kamienicy
— Dzieje kamienicy sięgają XV w. Świadczą o tym gotyckie piwnice, które się zachowały. W pierwszej połowie XIX w. budynek stał się własnością kupców Karola i Józefa Sztrallów. Rodzina zarządzała nim do 1940 r. Było tu 14 mieszkań, z których 10 przeznaczono pod wynajem. W pozostałych mieszkali właściciele. Na parterze, gdzie obecnie mieści się Sala Sygnatariuszy, znajdowała się słynna wileńska kawiarnia Biały Sztrall — opowiada „Kurierowi Wileńskiemu” Vilma Bukaitė, starsza przewodniczka muzealna w Litewskim Muzeum Narodowym.
— Cukiernia była bardzo popularna. W okresie międzywojennym przesiadywali tu profesorowie uniwersytetu, często przychodził Konstanty Ildefons Gałczyński. W pierwszej połowie XX w., gdy działała tu Litewska Rada Państwowa, kamienica należała już do wnuczek słynnych kupców. Tu też mieściła się siedziba litewskiego Stowarzyszenia na rzecz Wspierania Ofiar Wojny. Podczas sowieckiej okupacji historyczna kamienica została znacjonalizowana, a jej właściciele musieli wyjechać z okupowanego Wilna. Dawne, przestronne mieszkania zostały podzielone na mniejsze. Zasiedlono tu nowych lokatorów — kontynuuje Vilma Bukaitė.
| Fot. Marian Paluszkiewicz
Ekspozycja muzealna
Ekspozycja muzealna Domu Sygnatariuszy opowiada o historii odrodzenia niepodległości kraju. Do 2022 r. był tu prezentowany oryginalny Akt Niepodległości Litwy.
— Opowiadamy interesujące fakty z życia każdego z 20 sygnatariuszy. Poprzez ich życiorysy można poznać historię Litwy od II połowy XIX w. do lat 1918–1919. W ekspozycji znalazły się przeróżne przedmioty, meble, fotografie, dokumenty pochodzące z tamtego okresu. Oddzielna ekspozycja poświęcona jest sylwetce dr. Jonasa Basanavičiusa, patriarchy narodu litewskiego. Zajmuje osobną salę muzealną — dodaje przewodniczka.
Osobna gablota poświęcona jest Stanisławowi Narutowiczowi. Wyeksponowane są stare zdjęcia rodzinne, dokumenty, na podstawie których można poznać ciekawe fakty z życia tego sygnatariusza Aktu Niepodległości. Muzeum nawiązało też kontakt z jego krewnymi, którzy obecnie mieszkają w Polsce.
Czytaj więcej: W stulecie niepodległości – pamięć o Narutowiczach
Tablica pamiątkowa
W okresie sowieckim obchody święta odrodzenia litewskiej państwowości były zakazane. Dopiero po przywróceniu niepodległości 16 lutego ogłoszono świętem państwowym.
W 1989 r. na swoje dawne miejsce wróciła pamiątkowa tablica przypominająca o tej ważnej dacie. Była to dokładna kopia tablicy autorstwa litewskiego rzeźbiarza Petrasa Rimšy umieszczonej na ścianie budynku w 1940 r. Oryginalna tablica prawie natychmiast została usunięta, a w latach okupacji sowieckiej zaginęła. Dokładna kopia oryginału powstała dzięki temu, że rodzina artysty zachowała gipsową formę.
— Ciekawy jest też fakt, że tablicę odtworzyły trzy osoby trzech narodowości — Litwin, Polak i Rosjanin. Od tego momentu kamienica wróciła do świadomości mieszkańców kraju jako miejsce, gdzie został podpisany Akt Niepodległości Litwy — zaznacza rozmówczyni.
11 marca 1990 r. Litwa jako pierwsza z republik sowieckich proklamowała niepodległość. Wtedy też podjęto pierwsze decyzje, by odpowiednio zagospodarować dawny dom Sztrallów. Trzeba też było zadbać o przesiedlenie w nowe miejsce mieszkańców kamienicy. Dzięki pracy konserwatorów udało się częściowo zachować oraz odtworzyć wystrój dawnych wnętrz: fragmenty autentycznego parkietu, piece kaflowe, sztukaterie na sufitach.
| Fot. Marian Paluszkiewicz
