„Te uwagi Komitetu ONZ skierowane do władz Litwy, do rządu, pokazują, że nie jest wszystko w porządku” — wskazuje posłanka Rita Tamašunienė w rozmowie z naszym dziennikiem.
Komitet wyraził zaniepokojenie faktem, że na Litwie regularnie spada liczba przedstawicieli mniejszości narodowych: Polaków, Rosjan i Białorusinów. Komitet wyraził również zaniepokojenie z powodu doniesień o nierównym traktowaniu mniejszości narodowych i braku ich ochrony prawnej.
— Z pewnością Komitet ONZ bardzo słusznie ocenia to, co się dzieje, wyraża zaniepokojenie tym, czego jeszcze na Litwie nie zrobiono. Słuszne jest zaniepokojenie faktem, że spada liczba przedstawicieli mniejszości narodowych na Litwie, w państwie demokratycznym, gdzie występuje ich ochrona i mniejszości narodowe mają szerokie możliwości. Z pewnością te liczby nie mogą tak drastycznie maleć — ocenia Rita Tamašunienė, posłanka na Sejm RL z ramienia Akcji Wyborczej Polaków na Litwie – Związku Chrześcijańskich Rodzin.
W przekonaniu polityk, na niskie dane statystyczne liczby przedstawicieli mniejszości narodowych miał wpływ ostatni spis powszechny ludności na Litwie, który został przeprowadzony przez Departament Statystyki bez zwyczajowego udziału rachmistrzów spisujących każdego obywatela bezpośrednio, tylko odbył się drogą elektroniczną, w sposób wybiórczy, przez co ostateczne dane dotyczące dokładnej liczby obywateli Litwy polskiej narodowości zostały zaniżone.
— Dobrze się stało, że polska mniejszość narodowa na Litwie przeprowadziła własny spis ludności, koordynowany przez ZPL, który zweryfikował dane i wskazał na lepsze wyniki statystyczne — przypomina posłanka.
Według Departamentu Statystyki, Polacy na Litwie stanowią dziś 6,5 proc. populacji. Są oni w kraju największą mniejszością. Rosjanie stanowią 5 proc. ogółu mieszkańców Litwy (w 2011 r. — 5,81), Białorusini — 1 proc. (w 2011 r. — 1,19 proc.). Na dzień 1 stycznia 2021 r. na Litwie mieszkało 2,81 mln mieszkańców.
Liczba Polaków, obywateli Litwy, od ostatnich trzech dziesięcioleci stale się kurczy. W 1989 r., gdy sporządzono ostatni spis mieszkańców ZSRS, na Litwie mieszkało 258 tys. osób narodowości polskiej. W 2001 r., kiedy przeprowadzono pierwszy spis ludności w niepodległej Litwie, liczba spadła do 234 tys. W ciągu kolejnych 10 lat liczba Polaków na Litwie zmniejszyła się do 200 tys. 317 osób. Zgodnie z danymi ostatniego spisu powszechnego z 2021 r., liczba Polaków na Litwie jest szacowana na nieco ponad 183 tys.
Czytaj więcej: Polacy litewscy czy Polacy na Litwie?
Brak Ustawy o mniejszościach narodowych
1 stycznia 2010 r. straciła moc prawną Ustawa o mniejszościach narodowych RL. Luka ta nie została dotychczas wypełniona. Nadal brak jest przepisów, które w sposób kompletny regulowałyby kwestie statusu i ochrony praw mniejszości narodowych na Litwie.
— Komitet ONZ wyraża zaniepokojenie i apeluje o przyjęcie Ustawy o mniejszościach narodowych. Jest ona zgłaszana na porządek dzienny do każdej sesji sejmu. Wiemy, że jest zarejestrowanych wiele wariantów tej ustawy. Ministerstwo po raz kolejny pochyla się nad projektem ustawy, tylko że my nie możemy zapoznać się z treścią tego projektu. Nad projektem pracowało kolejno Ministerstwo Kultury i Ministerstwo Sprawiedliwości. Trwa przepychanka polityczna z jednego resortu do innego, żeby w ogóle uniknąć tego zgłoszenia i przyjęcia ustawy o mniejszościach narodowych — komentuje Rita Tamašunienė.
„Komitet zaleca państwu podjęcie niezwłocznych działań i środków w celu rozwiązania tych problemów, przyśpieszenia przyjęcia Ustawy o mniejszościach narodowych, w międzyczasie zaś do podjęcia skutecznych środków do pełnej ochrony mniejszości narodowych, w tym ich języka, religii, kultury i tożsamości” — cytuje portal L24.lt uwagi komitetu ONZ względem Litwy.
Czytaj więcej: Losy Ustawy o mniejszościach narodowych
| Fot. Marian Paluszkiewicz
Usługi oświatowe do poprawki
— Komitet ONZ wezwał również Litwę do polepszania dostępności usług oświatowych. Dbanie o język ojczysty, kulturę i religię, to, co jest najważniejsze dla każdego narodu, wynika z dostępności usług oświatowych. Dlatego ta uwaga Komitetu ONZ jest bardzo słuszna. W demokratycznym państwie niedopuszczalne jest, kiedy występują otwarte działania przeciwko społeczności mniejszości narodowych, kiedy szkoły ryzykują posiadany status, wbrew i prośbom, i protestom społeczności szkolnych w tej lub innej miejscowości. Myślę, że te uwagi Komitetu ONZ skierowane do władz Litwy, do rządu, pokazują, że nie jest wszystko w porządku, a nasze uwagi są akceptowane przez międzynarodowe organizacje — wskazuje Rita Tamašunienė.
— Doskonałości nigdy dosyć — ocenia Krystyna Dzierżyńska, prezes Stowarzyszenia Nauczycieli Szkół Polskich na Litwie „Macierz Szkolna”.
— Wystarczy porównać możliwości składania na maturze egzaminu z języka ojczystego litewskiego w szkołach litewskich i języka ojczystego polskiego w szkołach z polskim językiem nauczania. Uczeń ze szkoły litewskiej składając egzamin maturalny z języka ojczystego ma do wyboru możliwość składania go albo na poziomie podstawowym, albo na poziomie rozszerzonym. Uczeń polskiej szkoły, niestety, składając egzamin z języka ojczystego, który w 2024 r. ma być egzaminem państwowym, może go składać tylko na jednym poziomie. Uważam, że to na pewno nie jest równe traktowanie — wskazuje Krystyna Dzierżyńska.
Jako dyskryminujące zostały ocenione przez społeczność polską wprowadzone w 2011 r. poprawki do ustawy o oświacie, na skutek czego ujednolicono egzamin dojrzałości z języka litewskiego i literatury dla maturzystów ze szkół litewskich i szkół mniejszości, mimo nierównych warunków startowych. Obecnie uczniowie szkół mniejszości narodowych składają maturę z języka litewskiego według tych samych wymagań, co w szkołach litewskich jak również uczą się języka litewskiego jako ojczystego, według ujednoliconego programu.
— Dziecko, które przychodzi z rodziny litewskiej, dla którego to jest język ojczysty, nie ma takiego problemu z adaptacją w szkole i z nauką tego języka. Dzieci z rodzin polskich, co prawda, mają w przedszkolu dodatkowe lekcje języka litewskiego, ale ich wiedza z litewskiego nie jest ta sama. Sądziliśmy i nadal uważamy, że nauczanie języka litewskiego powinno być dobrze przygotowane, to znaczy muszą być zapewnione odpowiednie podręczniki, odpowiednia metodyka nauczania, przeszkoleni nauczyciele. Jest to ten problem, który, chciałoby się, żeby w państwie był rozwiązany — podkreśla prezes „Macierzy Szkolnej” w rozmowie z „Kurierem Wileńskim”.
— Bardzo chcemy nauczyć się dobrze języka państwowego. Z perspektywy lat ubiegłych możemy mówić, że nasi uczniowie dobrze sobie radzili i na studiach w języku litewskim. Nie jest tak, że nie chcemy się uczyć czy nie potrafimy. Jest to kwestia podejścia, odpowiedniego traktowania jednych i drugich — dodaje Krystyna Dzierżyńska.
Czytaj więcej: Krystyna Dzierżyńska na czele „Macierzy Szkolnej”
Organizacja Narodów Zjednoczonych, ONZ — organizacja międzynarodowa z siedzibą w Nowym Jorku, powstała w 1945 r. Stawia sobie za cele zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, rozwój współpracy między narodami oraz popieranie przestrzegania praw człowieka.