Na wybrzeżach Połągi,/Gdzie grzmiącymi piersiami białe roztrąca się morze/I z pienistej gardzieli piasku strumienie wylewa (…)” – pisał w powieści historycznej z dziejów litewskich i pruskich, napisanej między 1825 a 1828 r.
W drodze nad Bałtyk
Do Połągi, która była wówczas rybacką wioską i liczyła ok. 700 mieszkańców, Adam Mickiewicz przyjechał latem 1824 r. Wyruszył z Kowna w towarzystwie kilku przyjaciół. Była to daleka i trudna jak na owe czasy podróż. Po wąskich i wyboistych drogach jechało się karetą, na stacjach pocztowych przeprzęgano konie. Z całą pewnością Mickiewicz po drodze nad Bałtyk minął Kretyngę, bo właśnie przez tę miejscowość przebiegała najkrótsza droga z Kowna do Połągi.
Latem 1824 r. Adam Mickiewicz złożył prośbę o udzielenie urlopu „dla poratowania zdrowia”. Podczas pobytu w więzieniu poeta stracił siły i poważnie podupadł na duchu.
W związku z procesem filomatów i filaretów był więziony od 23 października 1823 do 21 kwietnia 1824 r. Przyszły wieszcz spędził w odosobnieniu sześć miesięcy. W celi byłego klasztoru bazylianów minął najtragiczniejszy okres jego pobytu w Wilnie.
Po opuszczeniu więzienia już w czerwcu 1824 r. Mickiewicz jedzie do Kowna, gdzie w latach 1819–1823 pracował jako nauczyciel w gimnazjum. Przed aresztem zostawił tu wiele niedokończonych spraw, które chciał uporządkować.
Do Połągi na kąpiele morskie
14 lipca zwraca się z pisemną prośbą o czterotygodniowy urlop oraz pozwolenie na wyjazd do Połągi. List kieruje do Józefa Twardowskiego (1786–1840), doktora filozofii, ówczesnego rektora Uniwersytetu Wileńskiego (szkoły były pod opieką uniwersytetu).
„Użyte kąpiele morskie według zdania lekarzów zdrowiu mojemu zbawienne być mogą (…). Jeśliby zaś prędzej powołano mnie do Wilna, uwiadomiony o tem natychmiast stawić się nieomieszkam” – pisał w liście poeta.
– Oryginał listu oraz inne dokumenty dotyczące tej podróży są przechowywane w bibliotece Uniwersytetu Wileńskiego – opowiada „Kurierowi Wileńskiemu” Romualdas Beniušis, litewski publicysta i krajoznawca, który w 2019 r. publicznie wystąpił z propozycją upamiętnienia 200-lecia pobytu Adama Mickiewicza w Połądze.
Zachował się też datowany tym samym dniem list Stanisława Dobrowolskiego (1773–1857), dyrektora szkoły okręgu kowieńskiego do rektora Twardowskiego. Z listu wynika, że Mickiewicz „z powodu pogorszenia stanu zdrowia wyjechał do Połągi w celach zdrowotnych”.
Czytaj więcej: Wileńskie ślady polskich romantyków: Adam Mickiewicz
| Fot. adobe stock
Niezapomniane wrażenia
Mickiewicz zamieszkał w drewnianym domku przy ulicy Memelio 7 (obecnie ul. Vytauto). Wówczas zatrzymywało się tu niewielu wczasowiczów. Być może tutaj po raz pierwszy w życiu zobaczył morze. Szum fal, szerokie piaszczyste plaże, wydmy, sosny, czyste powietrze, pływanie wzmocniły ciało i duszę poety. Czas jednak mijał nieubłaganie…
Niedługo po powrocie z Połągi Mickiewicz był zmuszony opuścić Litwę na zawsze. Wyjechał z Wilna 25 października 1824 r. Zesłanie poety do Rosji i jego pożegnanie z Wilnem poprzedzało piękne przeżycie. Pobyt w Połądze pozostawił niezapomniane wrażenia.
Godne upamiętnienie Adama Mickiewicza byłoby także naszym podziękowaniem dla poety za upowszechnienie nazwy Połągi oraz Litwy.
Bałtyckie Zakopane
W 1824 r. hrabia Michał Tyszkiewicz kupił od gen. Ksawerego Niesiołowskiego majątek Połąga. Zaczął się rozkwit rybackiej osady. W 1889 r. ukończono budowę molo.
W 1897 r. na zlecenie hrabiego Feliksa Tyszkiewicza wzniesiono rodzinną rezydencję (od 1963 r. mieści się tu Muzeum Bursztynu), francuski architekt krajobrazu Édouard André rozplanował pałacowe ogrody i park.
Tyszkiewiczowie nie zapomnieli o obecności w Połądze wieszcza. Na przełomie XIX i XX w. w miejscu rybackich chatek zaczęto budować nowe wille, dwóm nadano imiona bohaterek Mickiewiczowskich poematów – Aldony i Grażyny.
Dzięki zaangażowaniu i inwestycjom Tyszkiewiczów Połąga stopniowo przekształcała się prawdziwie europejski kurort. Na początku XX w. była jednym z centrów polskiej kultury. Tu wypoczywali i tworzyli m.in. Stanisław Ignacy Witkiewicz i Henryk Sienkiewicz.
– Mówiono, że jest to bałtyckie Zakopane. Władysław Reymont w Połądze pisał powieść „Chłopi”, za którą w 1924 r. otrzymał literacką Nagrodę Nobla – kontynuuje rozmówca „Kuriera Wileńskiego”.
| Fot. archiwum
| Fot. archiwum
Pocztówka z portretem
– W końcu XIX w. posesję, na której stało kilka drewnianych dworków, kupiła rodzina Mongirdów, z której pochodziła Paulina Mongirdaitė (1865–1924), pierwsza fotografka Połągi. Miejscowi mieszkańcy opowiadali, że w najstarszym domku latem 1824 r. wypoczywał Adam Mickiewicz. To zainspirowało fotografkę do wydania w 1907 r. pocztówki, na której obok zdjęcia dworku wkomponowała portret poety oraz fragment strofy z „Konrada Wallenroda” ze wzmianką o Połądze – wspomina Romualdas Beniušis.
W okresie międzywojennym doszło do poprawy sytuacji gospodarczej, dochody mieszkańców Litwy rosły, Połąga stała się popularnym kurortem.
– W maju 1932 r. na łamach gazety „Lietuvos žinios” pojawiła się publikacja pt. „W Połądze zburzą domek, w którym wypoczywał i tworzył Adam Mickiewicz”. Niestety, mimo wielu starań dworku przy ulicy Vytauto 70, jak też ustawionego przy nim popiersia poety nie udało się uchronić przed wyburzeniem. W tym miejscu ok. 1940 r. zbudowano murowany budynek, w którym miało być kino. Po wojnie, podczas sowieckiej okupacji, właściciel tej nieruchomości z rodziną został zesłany na Syberię, a kamienicę znacjonalizowano. Obecnie w budynku tym, przy ulicy Vytauto 35, działa centrum kultury „Ramybė”. Nie znajdziemy tu jednak żadnej informacji o tym, że budynek ten stoi w miejscu domku, gdzie wypoczywał Adam Mickiewicz. Co prawda światowej sławy twórca nie jest całkowicie zapomniany. Jednej z ulic nadano jego imię, ale czy to wystarcza? – mówi znawca kultury i historii litewskiego nabrzeża.
| Fot. archiwum
| Fot. Justyna Giedrojć
| Fot. adobe stock
Godne upamiętnienie poety
W 2024 r. minie 200 lat od pobytu Adama Mickiewicza w Połądze. Władze miasta wspierają ideę Romualdasa Beniušisa w kwestii upamiętnienia tego jubileuszu. Planowane jest ustawienie popiersia lub umieszczenie tablicy pamiątkowej.
– Miejsce, w którym stał dworek, znajduje się obok zabytkowej apteki, jednej z najstarszych budowli w Połądze. Jest odwiedzane przez wszystkich bodajże turystów. Godne upamiętnienie Adama Mickiewicza byłoby także naszym podziękowaniem dla poety za upowszechnienie nazwy Połągi oraz Litwy. To pozwoliłoby także przyciągnąć licznych wielbicieli jego twórczości oraz turystów nie tylko z liczącej bez mała 38 mln mieszkańców Polski, ale też z całego świata – podkreśla inicjator upamiętnienia pobytu wieszcza nad Bałtykiem.
W jaki sposób zostanie upamiętniony jeden z największych poetów światowego romantyzmu, zależy od kwoty, którą uda się zebrać. Do realizacji tego zamiaru niezbędna jest pomoc finansowa. Być może polskie oraz litewskie organizacje społeczne i biznesowe, a także osoby prywatne wesprą wzniosłą inicjatywę upamiętnienia wieszcza, który zachwycał się Połągą oraz rozsławił ją na cały świat.
Czytaj więcej: „Baladoj kaj romancoj”, czyli Adam Mickiewicz w esperanto. Dzieło wieszcza w nowym przekładzie
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 24(70) 17-23/06/2023