Na Litwie co roku diagnozuje się nowotwór u 18 tys. osób. Ponad 110 tys. osób w kraju żyje obecnie z rakiem, co oznacza, że każdego dnia na Litwie diagnozuje się tę chorobę nawet u 50 osób. Częściej jest diagnozowana u mężczyzn niż u kobiet. Rak zabija blisko 8 tys. osób rocznie i jest drugą najczęstszą przyczyną zgonów po chorobach układu krążenia.
– Zachorowalność na choroby onkologiczne rośnie na Litwie i w większości krajów na całym świecie. Odnotowano wzrost zachorowalności na choroby onkologiczne o 2 proc. dla mężczyzn i 1,2 proc. dla kobiet każdego roku. Przyczyny tego wzrostu wynikają głównie z rosnącej średniej długości życia, ponieważ rak jest chorobą związaną z wiekiem, a prawdopodobieństwo zdiagnozowania raka w pewnym momencie życia wzrasta wraz ze wzrostem średniej długości życia – mówi „Kurierowi Wileńskiemu” Ieva Vincerževskienė, kierowniczka rejestru nowotworów w Narodowym Instytucie Raka.
Czytaj więcej: Najczęstsze przyczyny zgonów na Litwie — choroby krążenia i nowotwory złośliwe
| Fot. archiwum prywatne
Najczęstszy nowotwór u kobiet
Jak twierdzi Ieva Vincerževskienė, poprawa diagnostyki również przyczynia się do wzrostu wskaźników dot. zachorowalności. Częstość występowania czynników ryzyka, takich jak: palenie tytoniu, spożywanie alkoholu, brak aktywności fizycznej, otyłość i inne, przyczynia się do wzrostu wskaźników zachorowalności. Mimo rosnących wskaźników zachorowalności wskaźniki umieralności na raka spadają o 0,5 proc. rocznie. Wskaźniki przeżywalności raka również stale się poprawiają.
– Rak piersi jest najczęstszym nowotworem diagnozowanym u kobiet, stanowi ok. 20 proc. wszystkich nowotworów diagnozowanych u kobiet. Wskaźniki zachorowalności na raka piersi stale rosną, podobnie jak w większości krajów na całym świecie. U mężczyzn najczęściej występuje rak prostaty. Stanowi on 28 proc. nowych nowotworów diagnozowanych u mężczyzn każdego roku. Wskaźniki zachorowalności również rosną – zaznacza Ieva Vincerževskienė.
Wdrożenie programu wczesnych badań przesiewowych w kierunku raka prostaty na Litwie przyczyniło się do wysokich wyników zachorowalności. Jednak większość nowotworów jest wykrywana we wczesnym stadium, a wskaźniki przeżywalności są naprawdę dobre – 96 proc. wszystkich pacjentów przeżywa co najmniej pięć lat po diagnozie. W porównaniu z innymi krajami europejskimi Litwa ma stosunkowo niski wskaźnik zachorowalności na raka, często poniżej średniej Unii Europejskiej.
Podstępna choroba
Im starszy człowiek, tym większe ryzyko, że zachoruje na raka. Długa średnia długość życia w krajach skandynawskich i zachodnioeuropejskich oznacza, że mają one również najwyższe wskaźniki zachorowalności na nowotwory. Najwyższe wskaźniki obserwuje się w Danii, to 728 przypadków na 100 tys. mieszkańców, w Irlandii i Holandii jest to 641 przypadków. Na Litwie wskaźnik 535 przypadków na 100 tys. mieszkańców jest jednym z najniższych w Europie.
– Raczej nie stosuje się słowa „wyzdrowiał” do diagnozy raka, ponieważ rak jest podstępną chorobą, która może nawrócić wiele lat później. Nie ma więc czegoś takiego jak wyzdrowienie w przypadku diagnozy raka. Mówi się po prostu, że choroba jest w remisji, ale pacjentowi nadal zaleca się poddawanie się wszystkim badaniom diagnostycznym co kilka lat i monitorowanie stanu zdrowia, ponieważ ryzyko nawrotu choroby pozostaje. Ale jedną z zasad jest to, że im wcześniej choroba zostanie wykryta, tym lepiej. Guz zdiagnozowany we wczesnym stadium jest mały, nie rozprzestrzenił się na otaczające tkanki i można go łatwo usunąć chirurgicznie. A samo leczenie choroby jest prostsze, więc pacjent znacznie szybciej wraca do zdrowia po leczeniu, powraca do pracy lub normalnego życia – zaznacza kierowniczka rejestru nowotworów w Narodowym Instytucie Raka.
Obecnie na Litwie żyje 138 tys. osób, u których w pewnym momencie życia zdiagnozowano raka. Ponad 40 tys. z nich żyje z diagnozą raka od 10 lat lub dłużej.
Czytaj więcej: Nieopodal Wilna otwarto centrum rehabilitacji dla dzieci chorych na raka
Na Litwie wskaźniki są niskie
Nowotwór raka piersi jest związany ze stylem życia, a częstość jego występowania stale rośnie. Późny pierwszy poród, mało porodów, krótkie karmienie piersią, otyłość i brak aktywności fizycznej to najczęściej identyfikowane czynniki ryzyka wynikające ze zmieniającego się stylu życia. Każdego dnia na świecie diagnozuje się 6300 nowych przypadków raka piersi, a ponad 1800 kobiet umiera każdego dnia z powodu tej choroby. Oznacza to, że co minutę u czterech kobiet na świecie diagnozuje się raka piersi. Średnio u jednej na osiem kobiet zostanie zdiagnozowany rak piersi w ciągu jej życia, a 7,8 mln kobiet już żyje z diagnozą raka piersi.
Najwyższe wskaźniki zachorowalności obserwuje się w krajach o „zachodnim” stylu życia i wysokim standardzie życia. Na Litwie wskaźniki zachorowalności są stosunkowo niskie, przy ok. 1500 nowych przypadkach raka piersi diagnozowanych każdego roku; to 4–5 kobiet, u których diagnozuje się raka piersi każdego dnia.
– Możemy być zadowoleni z poprawy wskaźników przeżywalności raka piersi. Według rejestru Narodowego Instytutu Raka, ponad 85 proc. kobiet na Litwie przeżywa pięć lat po diagnozie. Tylko od 2000 r. wskaźnik ten wzrósł o kilkadziesiąt procent. Wskaźniki umieralności na raka piersi spadły o 0,9 proc. w latach 1992–2020. Im wcześniej choroba zostanie wykryta, tym lepsze wskaźniki przeżycia. Na przykład 98 proc. kobiet przeżywa pięć lat po diagnozie, jeśli rak piersi został zdiagnozowany w stadium I, a tylko 31 proc. przeżywa pięć lat, jeśli choroba została zdiagnozowana w stadium IV – informuje Ieva Vincerževskienė.
Ponad 16,5 tys. kobiet na Litwie żyje z rakiem piersi, a 6600 z nich żyje z tą chorobą od 10 lat lub dłużej. Ponad 90 proc. kobiet z rakiem piersi zostaje wyleczona, jeśli choroba zostanie zdiagnozowana we wczesnym stadium.
| Fot. archiwum prywatne
Badania przesiewowe
Dr Rūta Briedienė, radiolog z Narodowego Instytutu Raka, koordynatorka programów profilaktycznych, w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” powiedziała, że chociaż zdrowy styl życia jest bardzo ważny, to i tak nie ma 100 proc. ochrony przed rakiem, dlatego tak ważne jest wykonywanie badań prewencyjnych.
– Do udziału w badaniach profilaktycznych zapraszamy kobiety w wieku 50–69 lat. Kobiety, które chcą wziąć udział w programie badań przesiewowych w kierunku raka piersi, powinny najpierw udać się do lekarza rodzinnego lub ginekologa, który wystawi skierowanie na badanie mammograficzne. Badania mammograficzne są dostępne we wszystkich większych miastach Litwy – mówi dr Rūta Briedienė.
Radiolog podkreśliła, że młodsze kobiety również mogą się poddawać badaniom profilaktycznym. W dzisiejszym świecie, w którym są technologie do precyzyjnego badania, takie jak: mammografia, echoskopia i rezonans magnetyczny, można ocenić każdy guzek, który odczuwa kobieta w badaniu palpacyjnym. Najczęściej odczuwany guzek jest już w stadium zaawansowanym, dlatego należy poddawać się badaniom profilaktycznym.
– Każda kobieta może zostać poddana badaniom przesiewowym: w wieku od 20 do 25 lat można wykonać echoskopię. Aby badanie wykonać bezpłatnie, wystarczy skierowanie od lekarza rodzinnego. Alternatywnie można je wykonać w prywatnych klinikach. Od 40. lub 45. roku życia zaleca się wykonanie pierwszego badania mammograficznego. Od 50. roku życia na Litwie prowadzony jest bezpłatny program profilaktyczny. Kobiety w wieku od 50 do 69 lat są zapraszane co dwa lata na profilaktyczne badanie mammograficzne – przypomina dr Rūta Briedienė.
Istnieją pewne objawy, których kobiety nie mogą ignorować: dziwne uczucie w piersi, ból, wydzielina z sutka. Dziedziczność również zwiększa ryzyko zachorowania na raka piersi. Jeśli matka, babcia, ciotka lub siostra choruje lub chorowała na raka piersi, należy poddać się badaniom przesiewowym przed osiągnięciem wieku kwalifikującego do programu badań profilaktycznych.
– Ponadto każda kobieta powinna regularnie wykonywać samobadanie piersi. Najlepiej robić to pod prysznicem, w tym samym dniu cyklu, badając piersi. Regularnie wykonywane samobadanie pozwala kobiecie wykryć zmiany w piersiach – radzi radiolog z Narodowego Instytutu Raka.
Miesiąc świadomości
Prawie każdy miesiąc w roku na Litwie, a także w wielu rozwiniętych krajach na całym świecie, poświęcony jest podnoszeniu świadomości na temat określonego rodzaju raka, zwiększaniu czujności populacji i promowaniu profilaktyki nowotworowej. W końcu każdy może zrobić wiele, aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka. Prowadząc zdrowy tryb życia i nie zapominając o badaniach profilaktycznych w kierunku raka, populacja może zapobiec nawet jednej trzeciej przypadków tej poważnej choroby.
Znaczącej inicjatywy na rzecz podnoszenia świadomości na temat raka na Litwie podjął się Narodowy Instytut Raka, akredytowany przez Organizację Europejskich Instytutów Raka (OECI), który od trzech dekad wspiera tradycję różnych kampanii publicznych, inicjatyw, ruchów i ukierunkowanej komunikacji. Być może najstarszym i „najgłośniejszym” świętem jest październik, Miesiąc Świadomości Raka Piersi, którego symbolem jest różowa wstążka lub po prostu kolor różowy, który można zobaczyć w przestrzeni publicznej, na portalach informacyjnych i w prasie.
Narodowy Instytut Raka wraz ze swoimi partnerami, Litewskim Towarzystwem Onkologicznym i Narodowym Stowarzyszeniem Chorób Piersi, kontynuuje tradycję obchodów Miesiąca Świadomości Raka Piersi w październiku.
14 października w Litewskiej Bibliotece Narodowej im. Martynasa Mažvydasa w godzinach od 11 do 15 odbędzie się publiczne wydarzenie poświęcone Światowemu Dniu Piersi, które będzie również transmitowane na koncie Narodowego Instytutu Raka na Facebooku.
Pierwszą częścią wydarzenia będzie forum pacjentów, podczas którego NCI i inni specjaliści odpowiedzą na najczęściej zadawane przez pacjentów pytania dotyczące raka piersi, świadczeń socjalnych i innych aktualnych kwestii. Następnie odbędzie się wykład prof. Eugenijusa Skerstonasa na temat „Fenomenu stylu”. W weekend, podczas którego odbędzie się wydarzenie, kolumny Litewskiej Biblioteki Narodowej im. Martynasa Mažvydasa zostaną po zmroku podświetlone projekcjami różowej wstążki.
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 40 (116) 07-13/10/2023