Odbędzie się ono w połączeniu z wyborami prezydenckimi 12 maja i określi, czy obywatele Litwy nabywający obywatelstwo innego kraju zaprzyjaźnionego z Litwą będą mogli zachować swój litewski paszport. Dlaczego ta kwestia jest ważna dla Litwy?
Każdego roku Litwa traci około 1000 obywateli
Dalia Henke, przewodnicząca Światowej Wspólnoty Litewskiej, mówi, że referendum będzie próbą rozwiązania długotrwałego problemu, w którym Litwini, którzy uzyskali obywatelstwo innego kraju po 11 marca 1990 r., tracą status obywateli litewskich. Jest to obecnie przewidziane w art. 12 Konstytucji Republiki Litewskiej, który zasadniczo zawiera zakaz zachowania obywatelstwa litewskiego przez obywateli Litwy w pewnych okolicznościach życiowych po przyjęciu obywatelstwa innego kraju. Według ekspertów prawa konstytucyjnego, przepis ten może zostać zmieniony jedynie w drodze referendum.
„W rezultacie co roku ponad 1000 osób traci litewskie obywatelstwo. Podczas referendum w 2019 r. zdecydowana większość aktywnych obywateli Litwy stwierdziła, że taka sytuacja jest dla nich nie do przyjęcia i że niewłaściwe jest pozbawianie naszych rodaków obywatelstwa litewskiego tylko dlatego, że w pewnych okolicznościach przyjęli obywatelstwo innego kraju. Niestety, prawie milion głosów za zmianą artykułu Konstytucji nie wystarczyło, ponieważ wymagania dotyczące akceptacji pytania postawionego w referendum są niezwykle wysokie. Szykuje się druga próba, która, mam nadzieję, zakończy się sukcesem” — mówi Henke.
Więcej obywateli — więcej możliwości dla Litwy
Według Henke, kwestia zachowania obywatelstwa jest ważna nie tylko dla litewskiej diaspory, której bezpośrednio dotyczy zakaz posiadania obywatelstwa Litwy i innego kraju w tym samym czasie, ale także dla narodu litewskiego jako całości i dla jego przyszłości, ponieważ obecne trendy demograficzne prowadzą do stale malejącej liczby obywateli Litwy, którzy nabywają obywatelstwo przez urodzenie.
„Pozostajemy jednym z niewielu krajów europejskich, w których obywatelstwo traci się po prostu poprzez nabycie obywatelstwa innego kraju. Osłabiamy nasz kraj, ponieważ im więcej mamy litewskich obywateli, im bardziej są oni rozproszeni i słyszalni, tym silniejsi i bezpieczniejsi będziemy i tym więcej możliwości otworzy się przed Litwą. Na przykład Litwini z obywatelstwem amerykańskim i litewskim mają o wiele więcej możliwości wpływania na procesy polityczne, które są ważne dla naszego kraju za Atlantykiem, niż Litwini posiadający tylko litewski paszport. Jest to więc również kwestia wpływów politycznych naszego kraju. Obecne podejście do obywatelstwa powoduje, że tracimy możliwości w tym obszarze” — uważa Henke.
Jakie są najczęstsze pytania ws. zachowania obywatelstwa?
Jednak kwestia zachowania obywatelstwa budzi również pewne wątpliwości i obawy w niektórych częściach społeczeństwa. Obywatelstwo pociąga za sobą pewne zobowiązania wobec kraju, więc pojawia się pytanie, któremu krajowi osoba posiadająca dwa lub więcej obywatelstw dałaby pierwszeństwo w przypadku potencjalnych sporów lub konfliktu interesów między stronami i w którym kraju odbywałaby służbę wojskową, gdyby taki obowiązek powstał? Gdyby strony nie zgadzały się w pewnych kwestiach, a osoba, która uzyskała inne obywatelstwo, posiadając jednocześnie obywatelstwo litewskie, mogłaby uczestniczyć w życiu politycznym obu krajów — które stanowisko by poparła?
Sceptycy zachowania obywatelstwa odwołują się również do ogólnego znaczenia instytucji obywatelstwa. Jeden z poglądów na obywatelstwo może opierać się na rzeczywistym i namacalnym uczestnictwie danej osoby w życiu społecznym, gospodarczym, politycznym i kulturalnym państwa. Zgodnie z tym poglądem same litewskie korzenie nie gwarantują automatycznie litewskiego obywatelstwa — jeśli obywatel Litwy zdecyduje się mieszkać, pracować i na różne inne sposoby związać się z innym krajem, związać się z danym krajem poprzez nabycie obywatelstwa tego kraju i jeśli po prostu odczuwa nostalgię lub miłość do swojej ojczyzny, niezależnie od tego, jak silna, nie jest to wystarczająca podstawa do zachowania litewskiego obywatelstwa.
Kwestia ta zostanie rozstrzygnięta w referendum
Referendum, które odbędzie się 12 maja przyszłego roku, w połączeniu z wyborami prezydenckimi, zaproponuje zmiany w art. 12 Konstytucji, który obecnie — z wyjątkiem szczególnych przypadków przewidzianych przez prawo — zabrania obywatelowi Litwy posiadania również obywatelstwa innego kraju. Zostałby on zastąpiony nowym brzmieniem: „Obywatelstwo Republiki Litewskiej nabywa się przez urodzenie oraz na innych podstawach i zgodnie z procedurą określoną w prawie konstytucyjnym. Prawo konstytucyjne określa również podstawy i procedurę utraty obywatelstwa Republiki Litewskiej”.
Jeśli konstytucja zostanie zatwierdzona przez obywateli Litwy, zostanie z niej usunięte stwierdzenie „z wyjątkiem indywidualnych przypadków przewidzianych przez prawo, nikt nie może być jednocześnie obywatelem Republiki Litewskiej i innego państwa”. Taka poprawka do ustawy zasadniczej kraju pozwoliłaby na zachowanie obywatelstwa litewskiego przez urodzenie w przypadku nabycia obywatelstwa innego kraju. Decyzja o zmianie przepisu konstytucji zostanie uznana za podjętą, jeśli ponad połowa obywateli Litwy, którzy mają prawo głosu i są zarejestrowani na liście wyborców — tj. około 1,2 miliona osób — ją zatwierdzi.
Jeśli obywatele zagłosują za zmianą konstytucji, procedura zachowania obywatelstwa będzie regulowana ustawą konstytucyjną o obywatelstwie Republiki Litewskiej. Projekt ustawy zarejestrowany w Sejmie przewiduje, że Litwini nabywający obywatelstwo krajów spełniających kryteria integracji europejskiej i transatlantyckiej będą mogli zachować obywatelstwo litewskie. Kryteria takie spełniają kraje należące do Unii Europejskiej (UE) i państwa należące do Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG), a także członkowie Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO) i Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Istnieją również kraje, które nie spełniają tych kryteriów.
Zam. 2729