W tym dniu wspominamy bohaterów, którzy działali w czasie okupacji niemieckiej i nie bali się narażać życia swojego i swoich bliskich, decydując się na ratowanie Żydów od śmierci.
Czytaj więcej: Litwa po raz pierwszy obchodzi Dzień Ratujących Litewskich Żydów
Pamięci Ony Šimaitė
Data Dnia Pamięci Osób Ratujących Litewskich Żydów nie została wybrana przypadkowo — uczczono w ten sposób pamięć chyba najsłynniejszej ratującej Żydów, bibliotekarki i publicystki Uniwersytetu Wileńskiego, Ony Šimaitė, która 15 marca 1966 r. jako pierwsza Litwinka została uhonorowana honorowym tytułem Sprawiedliwej wśród Narodów Świata za ratowanie Żydów podczas Holokaustu.
Właśnie temu wydarzeniu poświęcone było spotkanie 16 marca w sali biblioteki filii Centralnej Biblioteki Samorządu Rejonu Wileńskiego we wsi Małe Ligojnie pt. „Bibliotekarka, pedagog, publicystka, najbardziej znana ratująca Żydów, sędzia świata — Ona Šimaitė” w 130. rocznicę urodzin Ony Šimaitė i w Dniu Pamięci Osób Ratujących Litewskich Żydów. Impreza wywarła niezatarte wrażenie na wszystkich obecnych. W tym szczególnym dniu mamy okazję nie tylko przypomnieć sobie, ale także uhonorować tych, którzy ryzykowali życiem, aby ratować innych. Wśród tych odważnych ludzi jest Ona Šimaitė, bibliotekarka Uniwersytetu Wileńskiego, która swoimi czynami ucieleśniała prawdziwe człowieczeństwo. Ona Šimaitė została pierwszą Litwinką uhonorowaną honorowym tytułem Sprawiedliwej wśród Narodów Świata.
| Fot. archiwum LNB
Uratowała 100 osób
Spotkanie wzbogacił wykład bibliotekarza Edwarda Mackiewicza na temat odwagi i wysiłków Ony Šimaitė na rzecz ratowania Żydów podczas okupacji hitlerowskiej, podkreślający znaczenie współpracy w dzisiejszym kontekście. O. Šimaitė jest jedną z wielu odważnych Litwinek i Litwinów, którzy dali nadzieję i światło jednemu z najciemniejszych okresów w historii. Po uratowaniu kilkudziesięciu osób z wileńskiego getta sama stała się męczennicą obozu koncentracyjnego w Dachau.
Dokładna liczba Żydów uratowanych przez Onę Šimaitė nie jest znana. W 1963 r w gazecie litewskiej wydawanej w Argentynie napisano, że uratowała około 100 osób. Za pomoc Żydom niejednokrotnie była na celowniku Gestapo, trzykrotnie aresztowana, ale dzięki pomocy pracowników Uniwersytetu Wileńskiego była zwalniana.
Naród żydowski pamięta
Ona Šimaitė nigdy nie lubiła opowiadać o swoich wyczynach, ale naród żydowski będzie o nich pamiętał. W Jerozolimie przy alei Yad Vashem rośnie drzewo zasadzone na jej cześć. W 2002 r. Ona Šimaitė została odznaczona Krzyżem Ratowania Ginących (pośmiertnie), a w 2004 r. ku czci jej pamięci na dziedzińcu UW Simona Daukantasa odsłonięto tablicę pamiątkową ogłaszającą, że w latach 1940–1944 pracowała w bibliotece UW. Sześć lat temu w Wilnie, niedaleko miejsca jej zamieszkania przy ulicy Savičiaus, skromna ulica Kūdrų została przemianowana na ulicę Onos Šimaitės.
„Litewscy Żydzi nigdy nie zapomną swoich dobroczyńców, ponieważ są oni luminarzami i bohaterami narodu litewskiego” – cytuje się wypowiedź Fainy Kukliansky, przewodniczącej litewskiej społeczności żydowskiej.
Czytaj więcej: Na czele Wspólnoty Żydów Litewskich ponownie stanęła Faina Kukliansky
Oficjalnie są znane nazwiska 924 ratujących
Prelegent wspomniał, że prawdopodobnie nie da się ustalić dokładnej liczby osób ratujących Żydów. Ze względu na ryzyko swojej działalności często ukrywali się nawet przed najbliższymi, a po wojnie unikali rozmów na temat ratowania Żydów. W czasie okupacji niemieckiej Żydów ratowali zwykli ludzie, często niepozorni. Część ratujących Żydów litewskich została uhonorowana przez Yad Vashem tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, przyznawanym tym, którzy w czasie Zagłady pomagali i ratowali Żydów, nie będąc Żydami i nie szukając zysku.
Procentowo Litwa zajmuje drugie miejsce na świecie pod względem liczby Sprawiedliwych wśród Narodów Świata i może poszczycić się 924 żydowskimi wybawicielami. Tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata jest najwyższym odznaczeniem, jakie Państwo Izrael może przyznać ludziom za ich zasługi dla humanizmu. Imię to otrzymało prawie 28 tys. osób z 51 krajów świata.
Spośród około 208 000 Żydów, którzy mieszkali na Litwie podczas drugiej wojny światowej, ok. 195 000 zostało straconych.
Uczestnicy wydarzenia
Na wydarzeniu w bibliotece zebrała się społeczność z okolicznych wsi. Przybyli też goście z trockiego rejonu, prezes koła ZPL w Świętnikach Wincenty Rudis oraz bibliotekarka oddziału Biblioteki Publicznej Samorządu Rejonu Trockiego w Świętnikach Krystyna Razvadauskienė, która również przyczyniła się do zorganizowania wydarzenia. Prelegent wierzy, że dalsza współpraca z biblioteką sąsiedniego rejonu zaowocuje w przyszłości dalszą współpracą.
Zwieńczeniem uroczystości był występ muzyczny, który zaprezentowali utalentowani performerzy, Anastasija Žuromskaitė i Jevgenijus Kuzminas, ze stowarzyszenia „Iron Rock Fist”. Wykonane przez nich utwory, które niewątpliwie poruszyły serce każdego uczestnika wydarzenia, wywołały nie tylko głębokie emocje, ale także spotkały się z gromkimi brawami, będąc wyrazem wdzięczności i szacunku społeczności dla artystów. Ich muzyka stała się pomostem pomiędzy przeszłością a teraźniejszością, pozwalając nam po raz kolejny przypomnieć sobie znaczenie i wagę czynów na miarę człowieczeństwa.
Pamięć historyczna żywa
Po inspirującej części oficjalnej nastąpił poczęstunek, podczas którego uczestnicy mieli okazję podzielić się osobistymi historiami i wyrazić swoje przemyślenia. To spotkanie w bibliotece we wsi Małe Ligojnie stało się nie tylko miejscem pamięci, ale także miejscem wspólnoty, spotkania pokoleń, podkreślającym, że czyny człowieczeństwa i odwagi są wieczne, warte pamięci i utrwalenia.
Pamięć historyczna jest żywa i ważna nie tylko po to, aby zachować świadectwa przeszłości, ale także po to, aby zachęcić obecne pokolenia do prawidłowego postępowania, odwagi i humanitarności. Jest to przypomnienie dla nas wszystkich, że każdy może być światłem w trudnych momentach historii, a nasze działania mogą zainspirować przyszłe pokolenia do poszukiwania sprawiedliwości i życzliwości.
Bibliotekarz Edward Mackiewicz