Niepłodność nie jest karą, tylko chorobą i jak każda choroba ma swoje rozliczne przyczyny — twierdzi pani Danuta Wasilewska, doktor nauk medycznych i ginekolog Wileńskiego Szpitala Uniwersyteckiego Santaros Klinikos.
Niepłodność zawsze jest czymś spowodowana, lecz nie zawsze za pomocą rutynowych badań jesteśmy w stanie wskazać czynnik, który za nią odpowiada. Oczywiście im głębsza diagnostyka, tym większe szanse, że w końcu „namierzymy” prawdopodobną przyczynę problemów z zajściem w ciążę. Tych przyczyn może być też kilka, mogą się one na siebie nakładać, utrudniając tym samym cały proces diagnostyczny.
Brenda Mazur: Przychodzi para do lekarza… i co dalej?
Danuta Wasilewska: I tu trzeba podkreślić, że najlepiej jak swą niepłodnością zajmie się od razu para, nie tylko kobieta, chociaż to ona jest pierwszą, która zaczyna zgłębiać problem szukając go tylko u siebie. W diagnostyce niepłodności zawsze mówi się o parze, trzeba skupić się na obojgu partnerach jednocześnie.
Wywiad medyczny, badania hormonalne i obrazowe — to w pierwszej kolejności!
Każdy proces diagnostyczny, niezależnie od tego, z jakim problemem zdrowotnym mamy do czynienia, zaczyna się od szczegółowego wywiadu medycznego. Lekarz pyta kobietę o cykl miesiączkowy, jego regularność, przebieg oraz pyta o częstotliwość współżyć. Ważne jest też pytanie o tryb życia obojga partnerów, przebyte infekcje, operacje i rodzaj wykonywanej pracy. To wszystko może być bowiem pośrednią przyczyną braku ciąży.
Potem, na podstawie ultrasonografii ocenia się szereg różnych parametrów — wielkość narządów rodnych czy ich położenie względem siebie. Szuka się także ewentualnych zrostów, które mogłyby świadczyć np. o endometriozie (jest to choroba, w której błona śluzowa trzonu macicy, czyli tzw. endometrium, rozrasta się poza jej naturalnym umiejscowieniem). Gdy to nie dostarcza żadnej odpowiedzi, zleca się kolejne badania, w tym hormonalne, histerosalpingografię, która ocenia drożność jajowodów oraz badanie nasienia u partnera. Istotny jest też monitoring owulacji. Gdy i te badania nie dają odpowiedzi, trzeba szukać dalej, poszerzając diagnostykę o badania immunologiczne, genetyczne i inne.
Przyczyny niepowodzeń w poczęciu dziecka bywają przeróżne: od zaburzeń hormonalnych i problemów z jajeczkowaniem, po endometriozę, wady anatomiczne w obrębie narządów rodnych i niskie parametry nasienia partnera.
Kiedy należy zacząć się niepokoić?
Po dwunastu miesiącach — taka jest zasada, gdyż po tym czasie bezowocnych starań można już mówić o niepłodności. Niepłodność jest określana przez Światową Organizację Zdrowia jako niemożność zajścia w ciążę przez okres co najmniej jednego roku pomimo regularnego współżycia seksualnego (3–4 razy w tygodniu) i bez stosowania jakichkolwiek środków antykoncepcyjnych. Jednak kobiety, które ukończyły 35 lat, powinny zacząć diagnostykę wcześniej — już po 6 miesiącach nieudanych prób poczęcia dziecka.
Czytaj więcej: Uwaga: Strefa intymna… Z ginekolog o profilaktyce
A co, jeśli długotrwałe starania o ciążę nie przynoszą rezultatów, a w podstawowych badaniach diagnostycznych nie stwierdzono nieprawidłowości?
Wtedy mówimy o niepłodności tzw. idiopatycznej, czyli niepłodności o nieznanej przyczynie. Stwierdzenie niepłodności idiopatycznej nie jest zadaniem łatwym. Aby można ją było ostatecznie zdiagnozować, kobieta i mężczyzna muszą przejść cały szereg badań, które będą po kolei wykluczać każdą z możliwych przyczyn niepłodności. Wymaga to więc więcej czasu. Diagnostykę niepłodności idiopatycznej otwiera oczywiście badanie nasienia, oceniające liczbę i ruchliwość plemników. Wyniki określają zdolności rozrodcze mężczyzny oraz mogą dostarczyć informacji na temat możliwej przyczyny problemów z prokreacją.
Jeśli parametry te odbiegają od normy, lekarz wdraża odpowiednie postępowanie, którego celem jest poprawa jakości nasienia i tym samym płodności u mężczyzny. Jeśli nie, przyczyny problemów należy szukać po stronie kobiety. Diagnostyka niepłodności żeńskiej wymaga jednak przeprowadzenia znacznie większej liczby badań, w tym:
– badań hormonalnych: sprawdza się poziomy takich hormonów, jak: estrogen, progesteron, prolaktyna, lutropina (LH), folikulotropina (FSH), hormony tarczycy (TSH, FT3, FT4), czynnik antymullerowski (AMH);
– badań ginekologicznych: w trakcie diagnostyki oprócz klasycznego badania ginekologicznego i przezpochwowego USG pacjentka może mieć wykonywanąhisterosalpingografię (HSG), histerosalpingosonografię kontrastową (HyCoSY) czy laparoskopowe badanie drożności jajowodów;
– badania immunologiczne: są to głównie testy w kierunku przeciwciał, których obecność może prowadzić do niepłodności, np. poprzez zwalczanie własnych komórek rozrodczych lub komórek partnera;
– badania genetyczne: czynniki genetyczne odpowiadają za znaczną przyczynę wszystkich przypadków niepłodności partnerskiej, dlatego w procesie diagnostycznym zawsze muszą być brane pod uwagę; podstawowym badaniem wykonywanym u niepłodnych par jest badanie kariotypu, czyli zestawu wszystkich chromosomów znajdujących się w komórkach ciała człowieka.
| Fot. Freepik.com
Coraz częściej słyszy się trudnościach z zajściem w ciążę „bez przyczyny” — chociaż tak chyba nie jest, bo przyczyna jakaś musi być…
Choć z definicji niepłodność idiopatyczna to niepłodność, której przyczyny nie da się wyjaśnić, naukowcy mają pewne przypuszczenia co do możliwych źródeł problemu:
– nieprawidłowości w obrębie jajowodów, takie jak: nieprawidłowa perystaltyka jajowodów, zakłócenia w ich pracy oraz subtelne anatomiczne nieprawidłowości (pomimo drożności), które mogą utrudniać przemieszczanie się komórek rozrodczych i zarodków;
– nieprawidłowości w obrębie endometrium — są to zaburzenia krążenia krwi w macicy, uwalnianie przez macicę substancji szkodliwych dla embrionu oraz nieprawidłowa produkcja białek przez błonę śluzową macicy;
– zaburzenia po stronie zarodka: nieprawidłowości genetyczne w obrębie zarodków skutkujące nawracającymi poronieniami;
– zaburzenia genetyczne u partnerów: niemożliwe do wychwycenia przy pomocy dostępnych badań genetycznych;
– zaburzenia w obrębie jajników i układu endokrynologicznego: nadmierna produkcja wybranych hormonów (pomimo prawidłowo przebiegającej owulacji), zespół niepękniętego pęcherzyka Graffa itp.;
– zaburzenia w obrębie otrzewnej: np. obecność endometriozy;
– nieprawidłowy śluz szyjkowy: aby plemniki miały optymalne warunki do przemieszczania się w obrębie kobiecych narządów rodnych, śluz szyjkowy powinien mieć odpowiednią konsystencję, w przeciwnym razie męskie komórki rozrodcze mogą mieć problem z dotarciem do komórki jajowej;
— problemy o podłożu psychicznym i emocjonalnym: stan psychiczny ma wpływ na funkcjonowanie układu hormonalnego i immunologicznego, z kolei zaburzenia w ich obrębie mogą stać się bezpośrednią przyczyną niepłodności.
Niepłodność idiopatyczna — jakie są szanse na zajście w ciążę?
Jeśli para od ponad roku bezskutecznie stara się zajść w ciążę, nie powinna zwlekać z wizytą u specjalisty. Szukanie pomocy nie jest wstydem, problem niepłodności dotyka bowiem wielu par na całym świecie. Co więcej, można sobie z nim skutecznie poradzić i cieszyć się upragnionym rodzicielstwem.
Na początku lekarze zalecają zwykle zmianę trybu życia, w tym modyfikację diety, zwiększenie aktywności fizycznej i porzucenie nałogów. Kluczowa może okazać się również zmiana nastawienia. Stres związany z niemożnością zajścia w ciążę, brak spontaniczności w zbliżeniach, ciągłe planowanie „odpowiedniego momentu” —wyliczanie dni płodnych, mierzenie temperatury… to czynniki mające ogromny wpływ na naszą płodność i psychikę. Dlatego często „odpuszczenie” sobie może okazać się pierwszym krokiem do upragnionej ciąży. Postawa wyczekująca ma jednak sens tylko wtedy, gdy kobieta nie osiągnęła jeszcze 35 lat. U kobiet starszych, z obniżoną rezerwą jajnikową, trzeba już wdrożyć bardziej zaawansowane działania.
Trzeba jednak zwrócić uwagę na dwa pojęcia dotyczące niemożności zajścia w ciążę.
Niepłodność i bezpłodność. Są między nimi różnice, a niesłusznie są stosowane zamiennie.
Niepłodność jest uważana za stan przejściowy, który można leczyć i to z dużą skutecznością. Z kolei bezpłodność jest stanem nieodwracalnym — nie da się jej wyleczyć żadnymi metodami, jakimi dysponuje współczesna medycyna.
Jakie są więc przyczyny bezpłodności?
Problem bezpłodności dotyczy zazwyczaj jednego z partnerów. Chociaż w wielu przypadkach jest to schorzenie o podłożu genetycznym, to często stanowi ono problem wieloaspektowy. Trwała, nieuleczalna niezdolność do posiadania potomstwa może wynikać m.in. z nieprawidłowej liczby chromosomów lub mutacji, w wyniku których dochodzi do zaburzonej pracy komórek odpowiedzialnych za produkcję hormonów rozrodczych.
Bezpłodność u kobiet może mieć związek z utratą funkcji macicy lub jajników, co jest spowodowane zabiegami chirurgicznymi, bądź też przedwczesnym wygaśnięciem funkcji jajników, czyli tzw. wczesną menopauzą, która dotyczy kobiet w wieku poniżej 40 lat. Przyczyny bezpłodności u kobiet mogą być związane również z chorobami przenoszonymi drogą płciową, jak np. rzeżączka, chlamydia, czy torbielami.
Jeżeli chodzi o przyczyny bezpłodności u mężczyzn, to mogą one dotyczyć chorób przebytych w wieku dziecięcym, np. nagminnego zapalenia ślinianek przyusznych (tzw. świnki), którego powikłaniem jest obustronne zapalenie jąder. Męska bezpłodność może być związana również z utratą jąder lub z uszkodzeniami nasieniowodów podczas zabiegów chirurgicznych, a także w wyniku stanu zapalnego lub rozwoju choroby nowotworowej. Do bezpłodności przyczynia się też azoospermia, czyli całkowity brak plemników w nasieniu.
Leczenie bezpłodności nie jest możliwe — jest to stan trwały i nieuleczalny. Jeżeli chodzi natomiast o leczenie niepłodności,to medycyna dysponuje wieloma metodami, które mogą pomóc parom z problemami z zapłodnieniem. Warto jednak zaznaczyć, że sposób leczenia niepłodności powinien być zawsze dopasowany do źródła problemów z zajściem w ciążę.
Dużą skuteczność w leczeniu niepłodności wykazuje terapia farmakologiczna, polegająca na indukcji owulacji lub przyjmowaniu leków hormonalnych, które mają na celu wyrównać zaburzenia o podłożu endokrynologicznym.
Zdarza się, że właściwym leczeniem niepłodności jest odpowiednia dieta, która pomaga w łagodzeniu dolegliwości takich chorób jak: cukrzyca, celiakia.
W leczeniu niepłodności często stosuje się także zabiegi chirurgiczne, które są zalecane m.in. w usuwaniu niedrożności jajowodu, mięśniaków macicy, torbieli lub zrostów wewnątrzmacicznych. W przypadku mężczyzn konieczne jest natomiast usunięcie żylaków powrózków nasiennych oraz udrożnienie nasieniowodów.
W sytuacji, gdy terapia farmakologiczna i leczenie operacyjne nie przynoszą zamierzonych rezultatów, pary mogą zdecydować się również na jedną z metod rozrodu wspomaganego medycznie, czyli inseminację lub zapłodnienie pozaustrojowe, które są kompensowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia.
Jeszcze raz chciałabym podkreślić, aby pary nie zwlekały z decyzją o potomstwie, ponieważ największą szansę na zajście w ciążę i ewentualne leczenie niepłodności mają kobiety poniżej 35. roku życia. Powyżej tego wieku zegar biologiczny przyspiesza, a panie miewają kłopoty z płodnością, natomiast powyżej czterdziestki zajście w ciążę i jej utrzymanie może być mocno utrudnione.
| Fot. Freepik.com
Czytaj więcej: Zdrowie seksualne: co każdy musi wiedzieć?
