Dr Indrė Bakanienė, pełniąca obowiązki kierownika Kliniki Rehabilitacji Dziecięcej w Klinikach Litewskiego Uniwersytetu Nauk o Zdrowiu w Kownie, opowiada o szkodliwym wpływie ekranów na zdrowie dzieci, pierwszych niepokojących sygnałach i zalecanych treściach.
Wszystko zaczyna się od niemowlęctwa
Według dr Bakanienė, badania pokazują, że nadmierne korzystanie z ekranów przez dzieci w wieku do 2-3 lat może prowadzić do zaburzeń językowych, ogólnego rozwoju, problemów z uwagą i zachowaniem, problemów ze snem i wybredności żywieniowej. W wyjątkowo ciężkich przypadkach mogą wystąpić objawy autyzmu, a u dzieci z predyspozycjami genetycznymi nadmierne korzystanie z ekranów może rozwinąć autyzm.
Szef Kliniki Rehabilitacji Dziecięcej ostrzegł, że szczególnie niebezpieczne jest dawanie ekranów niemowlętom i dzieciom poniżej 1,5 roku życia, kiedy rozwój społeczny jest intensywny.
„Rumuński psycholog Marius Zamfir ukuł termin »wirtualny autyzm« (rum. autism virtual — przyp. red.) po zaobserwowaniu, że dzieci, które spędzają przed ekranami więcej niż 4 godziny dziennie, zaczynają zachowywać się podobnie do dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Czas spędzany przed ekranem zajmuje dużą część dnia dziecka, ograniczając czas na znaczące działania, takie jak odkrywanie środowiska, aktywność fizyczna i interakcje społeczne” — wyjaśnia dr Bakanienė. — Późniejsze badania wykazały, że ekrany nie tylko zabierają czas, ale także mają bezpośredni wpływ na mózg, stymulując rozwój ośrodków odpowiedzialnych za percepcję wzrokową. Niestety, rozwój ten odbywa się kosztem innych ośrodków, głównie tych odpowiedzialnych za język i rozwój społeczny”.
Wpływ na zdrowie fizyczne
Długotrwałe korzystanie z ekranów może powodować zmęczenie wzroku, suchość oczu, krótkowzroczność i inne zaburzenia widzenia. Według eksperta jest to szczególnie istotne w przypadku małych dzieci, których oczy wciąż się rozwijają.
Niebieskie światło emitowane przez ekrany może zakłócać cykle snu poprzez hamowanie produkcji melatoniny. Spędzanie wieczorów przed ekranami może utrudniać zasypianie i prowadzić do gorszej jakości snu.
Ponadto dzieci, które spędzają dużo czasu przed ekranami, często siedzą w niewłaściwej pozycji, co może prowadzić do długotrwałych problemów z postawą.
„Czas spędzony przed ekranem to często czas, który mógłby być poświęcony na aktywność fizyczną. Może to spowolnić rozwój motoryczny dziecka, zmniejszyć wytrzymałość fizyczną i prowadzić do nadwagi lub otyłości” — mówi dr Bakanienė.
Ważne „czerwone flagi”
Według kierowniczki kliniki rehabilitacji dziecięcej, rodzice i opiekunowie powinni zwracać uwagę na główne objawy: „Często dziecko staje się bardziej drażliwe, nerwowe lub agresywne, ma mniejsze zainteresowanie czynnościami, które kiedyś przynosiły mu radość, i ma trudności z koncentracją na codziennych zadaniach lub zabawie. Występują również trudności z zasypianiem wieczorem lub częste przebudzenia w nocy. Opóźniony rozwój języka, trudności z formułowaniem słów lub zdań. Zmniejszona chęć do interakcji z rodzicami i rówieśnikami. Zmniejszona chęć do poruszania się, biegania, zabawy na świeżym powietrzu, zmniejszona wytrzymałość fizyczna i energia”.
Dodaje, że obecnie wszelkie zaburzenia rozwojowe są często leczone poprzez ograniczenie lub całkowite wyeliminowanie czasu spędzanego przed ekranem, jeśli okaże się, że dziecko spędza zbyt dużo czasu przed ekranem: „Ograniczenie czasu spędzanego przed ekranem pomaga dziecku ponownie zaangażować się w znaczące działania, które stymulują rozwój językowy, społeczny i motoryczny”.
Według dr Bakanienė kluczowe jest zachęcanie do czytania książek, aktywności fizycznej i zabawy na świeżym powietrzu oraz nawiązywania kontaktów towarzyskich z dziećmi.
Dzieci również naturalnie naśladują swoich rodziców i uczą się poprzez obserwowanie ich zachowania, więc rodzice powinni dawać dobry przykład swoim zachowaniem.
„Jeśli dzieci widzą, że ich rodzice cenią sobie czas spędzony na świeżym powietrzu, czytanie książek lub angażowanie się w hobby, jest bardziej prawdopodobne, że same będą zainteresowane takimi zajęciami. Wspólny czas rodzinny bez ekranów pomaga dzieciom czuć się bardziej włączonymi i rozumianymi, co z kolei poprawia ich umiejętności społeczne i stabilność emocjonalną” — mówi medyk, dodając, że rodzice, którzy ustalają jasne zasady i granice korzystania z ekranu, pomagają dzieciom zrozumieć znaczenie dyscypliny: „Jest to szczególnie ważne dla małych dzieci, które wciąż rozwijają swoje nawyki i zrozumienie świata. Dorastanie w środowisku, w którym istnieją jasne zasady dotyczące korzystania z ekranu, prawdopodobnie pomoże dzieciom nauczyć się lepiej zarządzać swoim czasem i priorytetami”.
Wpływ ma nie tylko czas, ale także treść
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) i Amerykańskiej Akademii Pediatrii (APA) korzystanie z ekranów nie jest zalecane przed ukończeniem 2. roku życia, z wyjątkiem rozmów wideo z członkami rodziny lub bliskimi. W tym wieku dzieci najlepiej uczą się poprzez bezpośrednią interakcję z ludźmi i otoczeniem.
W przypadku dzieci w wieku 2-5 lat zaleca się ograniczenie czasu spędzanego przed ekranem do jednej godziny dziennie i wybieranie treści wysokiej jakości. Na przykład programy edukacyjne, które zachęcają do nauki i kreatywności, programy, które uczą umiejętności społecznych i emocjonalnych, interaktywne gry i aplikacje, które promują naukę i rozwiązywanie problemów.
„Ważne jest, aby rodzice lub opiekunowie oglądali treści z dziećmi, aby wyjaśnić im, co widzą i pomóc im zrozumieć i zastosować je w prawdziwym życiu” — zauważa dr Bakanienė.
W przypadku dzieci w wieku 6 lat i starszych zaleca się, aby spędzały przed ekranami nie więcej niż 2 godziny dziennie, ale indywidualne potrzeby i okoliczności mogą prowadzić do różnych decyzji.
Dla dzieci w tym wieku zaleca się treści edukacyjne związane z przedmiotami szkolnymi, programy i filmy, które zachęcają do krytycznego myślenia i dyskusji na temat wartości i moralności, interaktywne gry lub aplikacje edukacyjne, które promują kreatywność, współpracę i myślenie strategiczne.
Oprócz tych zaleceń ważne jest, aby zwracać uwagę na zachowanie i rozwój dziecka oraz obserwować, jak korzystanie z ekranu wpływa na jego codzienne czynności, sen, umiejętności społeczne i ogólne samopoczucie. W razie potrzeby należy zasięgnąć porady specjalisty.
Matka dwójki dzieci: „Zawsze ograniczamy ekrany”
Grėte, która mieszka w Wilnie i ma dwóch synów, 2,5-letniego i 6-miesięcznego chłopca, powiedziała, że ona i jej mąż zawsze ograniczają ekrany dla swoich dzieci: „Zgadzamy się pokazać starszemu wybrany przez niego film lub kilka filmów, które sugerujemy, w sumie nie więcej niż 30 minut dziennie. Wyjątkiem są sytuacje, gdy wszyscy razem oglądamy film rodzinny, idziemy do kina, a w wielu przypadkach w niedziele, kiedy są programy edukacyjne i rozrywkowe dla dzieci. Te ostatnie trwają nie dłużej niż godzinę”.
Matka podkreśla, że treści oglądane przez dziecko są za każdym razem monitorowane. „Często oferowanych jest kilka opcji, a dziecko może wybrać lub dokonujemy własnego wyboru i oglądamy razem, wyjaśniając i zapoznając się z treścią” — dodaje.
„Uważamy, że treści muszą być kontrolowane, musimy starać się oglądać razem i wyjaśniać dziecku, co się dzieje. Jeśli nie jest możliwe wspólne oglądanie, łączymy film lub program, który został już obejrzany i omówiony z dzieckiem” — mówi wilnianka.
Zam. 2808