Nazwę swą zawdzięcza wizycie Madeleine Albright (1937–2022). Sekretarz stanu USA odwiedziła Wilno w 1996 r. Z tej okazji skwer, na którym znajduje się jedna z najstarszych w mieście fontann, otrzymał nazwę placu Waszyngtona. Pojawił się też tu głaz, upamiętniający przyjazne stosunki litewsko-amerykańskie. W 2010 r. na placu odsłonięto litewsko-angielską tablicę pamiątkową. Wyryty na niej jest tekst oficjalnego komunikatu departamentu stanu USA, który w 1940 r. wygłosił tymczasowy sekretarz stanu Summer Welles.
Dom Pracowników Nauki
W sąsiedztwie placu Waszyngtona przy ul. J. Tumo-Vaižganto 9 stoi wyróżniający się rozmiarami Dom Pracowników Nauki. Socrealistyczny gmach z wieżą, kolumnami i iglicą budowano w latach 1948–1951. Zaprojektował budynek włoski architekt Giovanni-Rippa Angioletto. 4–6-pokojowe mieszkania o powierzchni 150–190 m kw. posiadały dwa wyjścia, dwie łazienki oraz pokój przeznaczony dla służby. W wewnętrznym podwórku mieściły się garaże, korty tenisowe, na parterze sklep. Podobno wieża zdobiąca reprezentacyjny segment służyła jako obszar wywiadu przeciwlotniczego. Zgodnie z projektem na końcu iglicy był zamontowany metalowy wieniec z sierpem i młotem. W latach 90-tych ub. wieku symbole komunistyczne zdemontowano.
Na owe czasy był to elitarny apartamentowiec, w którym mieszkali lojalni wobec ówczesnej władzy litewscy uczeni, działacze kultury i sztuki. M.in. Juozas Mikėnas (1901–1964), autor stojących do niedawna na Zielonym Moście rzeźb oraz zniesionego już pomnika Petrasa Cvirki. Obecnie o rzeźbiarzu przypomina monument „Pierwsze jaskółki”. Mikėnas stworzył go w 1964 r. Miał on upamiętnić sowieckich kosmonautów. W 1987 r. odlano z brązu powiększoną kopię pierwotnej rzeźby oraz umiejscowiono ją w pobliżu Muzeum Rewolucji (obecnie Narodowa Galeria Sztuki). W latach późniejszych uznano, że unoszące się w niebo jaskółki z powodzeniem mogą symbolizować wolną Litwę i postanowiono pomnik zostawić. Stoi on na przeciwległym brzegu Wilii, naprzeciw domu, w którym mieszkał litewski rzeźbiarz.
Czytaj więcej: Ideologiczne perypetie wokół Zielonego Mostu
| Fot. Marian Paluszkiewicz
Meczet mahometański
Nieopodal Domu Pracowników Nauki, nad Wilią, przed II wojną światową stał meczet. Świątynię muzułmańską wzniesiono w XVII w. W 1930 r. meczet odwiedził prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Ignacy Mościcki.
„Drewniany meczet mahometański znajduje się przy ul. Łukiskiej i zaułku Mahometańskim. Byłby on istotnie jedną z ciekawszych osobliwości Wilna, gdyby istniał w swym kształcie pierwotnym, jak go widzimy na rysunkach z połowy XIX w.: duży kwadratowy budynek drewniany z podcieniem kolumnowem od frontu, przykryty wielkim i stromym dachem brogowym ze smukłym minarecikiem pośrodku. Niestety, oryginalny ten wytwór połączenia kultu Mohameta z tradycjami polskiego budownictwa ustąpił miejsca w drugiej połowie XIX w. nowemu budynkowi bez żadnego absolutnie wyrazu o typie rosyjskiego domu mieszkalnego. Na cmentarzu, okalającym meczet, rozrzucone są nagrobki z napisami tatarskiemi, rosyjskiemi, a częściowo też i polskiemi” — pisał prof. Juliusz Kłos w wydanym w 1937 r. przewodniku turystyczno-krajoznawczym po Wilnie.
Czytaj więcej: Juliusz Kłos — wilnianin z wyboru. „Pomnik jest ze skały, bo taki miał charakter”
Właściciele Łukiszek
Łukiszki były najstarszą miejscowością zamieszkiwaną przez wileńskich Tatarów. Co ciekawe, nazwa tych dawnych wileńskich przedmieść pochodzi od imienia Tatara o imieniu Luka. Kroniki historyczne podają, że Luka mieszkał tu już w 1500 r. W latach 1559–1567 właścicielami Łukiszek byli już jego wnukowie — Izmail i Tahatar.
— Na Łukiszkach, podobnie jak w innych miejscowościach, gdzie można było zamieszkać Tatarom, obowiązkowo budowano meczety. Meczet nieprzypadkowo mieścił się nad Wilią. Tatarzy wileńscy osiadali bliżej rzeki, ponieważ zajmowali się garbarstwem, do tego potrzebna była bliskość wody, w których płukano skóry. W 1952 r. nieopodal tatarskiej świątyni odsłonięto pomnik Lenina. Władze sowieckie uznały, że drewniany meczet psuje wizerunek miasta. W 1968 r. zburzono go, chociaż budynek nie ucierpiał podczas drugiej wojny światowej. Zlikwidowano także znajdujący się tuż obok cmentarzyk muzułmański. Część nagrobków kamiennych wywieziono, z niektórych zaś poukładano schody na cmentarzu na Rossie — opowiada „Kurierowi Wileńskiemu” dr Galina Miškinienė, przedstawicielka społeczności tatarskiej w Radzie Wspólnot w Departamencie Mniejszości Narodowych przy Rządzie RL.
W miejscu zburzonej świątyni zbudowano Litewski Instytut Fizyki Półprzewodników (ul. A. Goštauto 11).
| Fot. domena publiczna
Kolonia Montwiłłowska
Ulice J. Tumo-Vaižganto, J. Savickio i Kražių wyznaczają granice Kolonii Montwiłłowskiej. Jest to wzniesiony w latach 1911–1913 kompleks domów mieszkalnych — jedna z pierwszych mikrodzielnic Wilna. Część domów nosi cechy secesji, część zbudowana jest w stylu neogotyckim. Są to budowle o efektownych elewacjach. Każda kamieniczka ma odmienną fasadę i układ wnętrz. Dzielnica nosi imię Józefa Montwiłła — finansisty, filantropa, prekursora kompleksowego budownictwa w Wilnie.
Plac Niepodległości
U wylotu alei Giedymina mieści się plac Niepodległości (Nepriklausomybės). Na placu znajduje się budynek Sejmu. Gmach budowano w latach 1976–1982. Od 1950 r. mieścił się tu stadion młodzieżowy „Žalgiris”. W budynkach zaprojektowanych przez Algimantasa i Vytautasa Nasvytisów oraz Robetrasa Stasėnasa miały mieścić się m.in. siedziby Rady Najwyższej Litewskiej SRR, Rady Związków zawodowych, ministerstwo finansów.
„Gmach Sejmu zapisał się w historii Litwy i świata w latach 1990–1991. 11 marca 1990 r. proklamowano tu akt o »Odbudowie niepodległego państwa litewskiego«, który zainicjował upadek Związku Sowieckiego. 13 stycznia 1991 r. wojska sowieckie przygotowywały się do ataku na gmach Sejmu. Nie odważyły się jednak na interwencję widząc zdecydowany opór zarówno ze strony tłumu broniącego parlamentu jak i samych posłów” — pisze prof. Tomas Venclova.
W pobliżu budynku parlamentu znajduje się zbudowana w 1963 r. Biblioteka Narodowa im. Martynasa Mažvydasa (arch. Wiktor Anikin).
Idąc dalej aleją Giedymina dochodzimy do mostu nad Wilią, prowadzącego do dawnego wileńskiego przedmieścia Zwierzyniec.
Czytaj więcej: Place Wilna. Łukiszki – dawne wileńskie przedmieście
