W nadesłanym „Kurierowi Wileńskiemu” oświadczeniu Ministerstwa Oświaty, Nauki i Sportu napisano, że wyniki badań są bardzo niepokojące. Ujawniono, że dostępność środków uspokajających lub innych leków psychiatrycznych dla dzieci w wieku szkolnym bez recepty lekarskiej jest poważnym problemem, który wymaga kompleksowych rozwiązań.
Zaskakujące wyniki
Wyniki ankiety przeprowadzonej w szkołach na Litwie zostały przedstawione na konferencji prasowej poświęconej przeglądowi danych z europejskiego badania szkół na temat alkoholu i innych substancji psychoaktywnych (ESPAD) w 2024 r. Litewskie badanie przeprowadzone w 2024 r. w ponad 200 szkołach wśród uczniów w wieku 15–16 lat wykazało, że 9,8 proc. uczniów w wieku 13 lat lub młodszych po raz pierwszy użyło środków uspokajających lub nasennych bez zalecenia lekarza. W 2003 r. odsetek ten wynosił 2,9 proc.
– Coraz więcej nastolatków przyjmuje leki bez recepty. Istnieje niepokojąca tendencja, zgodnie z którą nastolatki otrzymują leki głównie od swoich rodziców. Badanie pokazuje, że 18,2 proc. nastolatków zgłosiło, że otrzymało leki bez recepty od członków rodziny – powiedziała profesor Liudmila Rupšienė z Katedry Pedagogiki na Uniwersytecie w Kłajpedzie, która przedstawiła wyniki.
Wyniki krajowej ankiety szkolnej wskazują również na rosnące użycie e-papierosów wśród nastolatków. Według badania 32 proc. uczniów po raz pierwszy sięgnęło po e-papierosa w wieku 13 lat lub młodszym. W 2015 r. liczba ta wynosiła 7,3 proc., a w 2019 r. 19,5 proc.
– Oczywiste jest, że sytuacja wczesnego używania e-papierosów w kraju pogarsza się – martwiła się prof. Rupšienė.
Gry hazardowe nowym problemem
Lepsze trendy, według badaczki, znajdują odzwierciedlenie w sytuacji spożycia alkoholu wśród nastolatków. Według badania 30,6 proc. respondentów spożyło alkohol po raz pierwszy w wieku 13 lat lub młodszym. Statystyki pokazują, że liczba takich uczniów spadła o ponad 42 pkt proc. od 2003 r.
Badanie pokazuje niewielki wzrost używania konopi indyjskich wśród uczniów, ale jak powiedziała prof. Rupšienė, zmiana ta nie jest statystycznie istotna. Według badania 2,5 proc. respondentów użyło konopi indyjskich po raz pierwszy w wieku 13 lat lub młodszym. W 2019 r. liczba ta wyniosła 2 proc.
Badaczka z Uniwersytetu w Kłajpedzie zwróciła uwagę na inne ryzykowne zachowanie wśród nastolatków, którego rozpowszechnienie zostało zbadane podczas badania. Według niej komputery i gry hazardowe stają się coraz popularniejsze wśród uczniów.
Badanie pokazuje, że uczniowie spędzają dużo czasu, grając w gry na komputerach, tabletach, telefonach i innych urządzeniach elektronicznych. Według badania 72,5 proc. respondentów grało w gry komputerowe na komputerze, tablecie, telefonie lub innym urządzeniu elektronicznym w ciągu 30 dni przed badaniem, gdy musieli iść do szkoły. W 2019 r. odsetek ten wyniósł 68,7 proc.
Badanie pokazuje, że 14,3 proc. ankietowanych uczniów stwierdziło, że grało na pieniądze w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem. W porównaniu z danymi z 2019 r. w 2024 r. zaobserwowano wzrost o 2,5 pkt proc.
Badanie wykazało również, że uczniowie spędzają dużo czasu na portalach społecznościowych. Według badania 74,2 proc. uczniów zdecydowanie lub w pewnym stopniu zgodziło się ze stwierdzeniem, że spędzają zbyt dużo czasu na portalach społecznościowych.
Litwa na tle Europy
ESPAD to największe na świecie badanie trendów w używaniu substancji psychoaktywnych wśród dzieci i młodzieży w wieku szkolnym, w którym biorą udział uczestnicy z blisko 40 krajów europejskich.
Głównym celem badania jest zebranie porównywalnych i wiarygodnych danych na temat rozpowszechnienia używania substancji psychoaktywnych i innych ryzykownych zachowań wśród osób w wieku 15–16 lat w Europie, w celu monitorowania zarówno poszczególnych krajów, jak i ogólnych trendów w poszczególnych krajach. Litwa uczestniczy w tym międzynarodowym badaniu od 1995 r., a od 2024 r. realizacja badania na Litwie jest organizowana przez Departament Kontroli Narkotyków, Tytoniu i Alkoholu.
W nadesłanym nam oświadczeniu Ministerstwa Oświaty, Nauki i Sportu napisano: „Rzeczywiście, wyniki tego badania są niepokojące dla nas wszystkich. Badanie ujawnia, że dostępność środków uspokajających lub innych leków psychiatrycznych dla dzieci w wieku szkolnym bez recepty lekarskiej jest poważnym problemem, który wymaga kompleksowych rozwiązań. Chociaż wiele można zrobić w szkole, samo to nie wystarczy. Sytuacja sygnalizuje również szersze problemy, takie jak dobrostan emocjonalny dzieci i rola rodziców. Zgodnie z danymi chłopcy częściej otrzymują pomoc od swoich rodzin w radzeniu sobie z różnymi trudnościami, przy czym 69,2 proc. chłopców i 61,2 proc. dziewcząt zgadza się lub zdecydowanie zgadza się, że ich rodziny starają się im pomóc”.
Ważne są programy profilaktyczne
Według Ministerstwa Oświaty, Nauki i Sportu brak wsparcia emocjonalnego jest wyraźnie bardziej widoczny w przypadku dziewcząt – tylko 46,4 proc. dziewcząt zgadza się, że mogą porozmawiać z rodziną o swoich problemach, w porównaniu z 59,6 proc. chłopców. Sugeruje to, że środki zapobiegawcze w szkołach powinny być jeszcze bardziej skoncentrowane na mechanizmach wsparcia zdrowia psychicznego, ze znacznie większym naciskiem na uczniów, którym brakuje wsparcia i wskazówek ze strony ich rodzin.
„Programy profilaktyczne są wdrażane we wszystkich szkołach. Obecnie szkoły mogą wybierać spośród 12 programów zatwierdzonych przez Ministra, które pomagają uczniom rozwijać odporność emocjonalną, kształtować świadomą postawę wobec zachowań szkodzących zdrowiu oraz radzić sobie z problemami w konstruktywny sposób” – wyjaśniono w oświadczeniu.
„Program umiejętności życiowych pomaga też uczniom rozwijać odporność emocjonalną. Opiera się on na edukacji społeczno-emocjonalnej, która obejmuje również tematy dotyczące zapobiegania używaniu substancji psychoaktywnych. Tematy te są powtarzane cyklicznie przez cały okres edukacji, od pierwszej do ostatniej klasy, z dodatkiem aspektów specyficznych dla wieku. Lekcje umiejętności życiowych omawiają z uczniami, jak budować odporność emocjonalną, jak rozwiązywać problemy w inny sposób bez używania substancji psychoaktywnych, czym są substancje psychoaktywne i jak wpływają na funkcje mózgu i ogólnie na życie człowieka. Uczniowie są proszeni o współpracę w celu znalezienia powodów, dla których używanie tych substancji jest niebezpieczne. Uczą się rozpoznawać i opierać presji używania substancji niebezpiecznych dla zdrowia” – czytamy w oświadczeniu.
„Jednak bardzo ważne jest, abyśmy wszyscy zdali sobie sprawę, że używanie narkotyków lub innych substancji psychoaktywnych nie zostanie ograniczone wyłącznie przez wysiłki szkoły. Nie jest to wyłącznie odpowiedzialność szkół i specjalistów wspierających edukację. Tylko skoordynowana współpraca między pracownikami oświaty, służby zdrowia i pomocy społecznej może zapewnić skuteczną profilaktykę, szybką pomoc dzieciom i ich rodzicom oraz zmianę postaw społecznych” – podkreślono w nadesłanym oświadczeniu.
Czytaj więcej: Obserwuj swoje dziecko: niebezpieczne używki są wszędzie
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 5 (13) 01-07/02/2025