Rosyjska agresja zaczęła się 24 lutego 2022 r. nad ranem. Wtedy Putin ogłosił rozpoczęcie „specjalnej operacji wojskowej” mającej na celu „demilitaryzację i denazyfikację Ukrainy”. W tym dniu rosyjskie rakiety uderzyły w śpiące ukraińskie miasta. Celem były obiekty strategiczne – cywilne i wojskowe lotniska, porty, infrastruktura krytyczna.
Pierwszego dnia inwazji Rosja dokonała nalotów w większości obwodów Ukrainy, rozpoczynając jednocześnie ofensywę lądową z terytorium okupowanego Krymu, Białorusi, Rosji oraz z okupowanych obwodów donieckiego i ługańskiego.
Litwa bacznie śledzi kwestie zabezpieczenia ludności w sytuacji wojny i w coraz większym stopniu przygotowuje się na sytuacje kryzysowe.
Krajowa rezerwa żywności
„W razie sytuacji nadzwyczajnych i kryzysowych państwo ma przygotowany trójpoziomowy system bezpieczeństwa żywnościowego. Przygotowanie do wyżywienia ludności jest priorytetem państwa w przygotowaniach do sytuacji nadzwyczajnych i kryzysowych. W ubiegłym roku zmieniono również model zabezpieczenia rezerwy krajowej z produktów surowych (takich jak zboża), które trudno byłoby przetworzyć i przekształcić w produkty konsumpcyjne w sytuacji kryzysowej, na system rezerw przechowywania żywności gotowej lub gotowej do przygotowania” – poinformowano „Kurier Wileński” w Narodowym Centrum Zarządzania Kryzysowego (NKVC).
Trójpoziomowy system bezpieczeństwa żywnościowego opiera się na następujących zasadach: publiczny zapas rezerw, który jest tworzony na podstawie umów dotyczących rezerw; drugi poziom oparty na włączeniu punktów sprzedaży wspierającej; trzeci poziom obejmujący producentów, przetwórców, hurtowników i inne podmioty zaangażowane w produkcję żywności.
| Fot. Adobe Stock
Prowadzone są odpowiednie ćwiczenia
Za gromadzenie zapasów żywności podczas sytuacji kryzysowych przez pierwsze trzy dni odpowiedzialna jest ludność, przez trzy kolejne dni – samorząd, od siódmego dnia do 30 dni – rezerwa publiczna.
„Główne scenariusze kryzysowe (dnia X) – modelujemy reakcję zarówno na scenariusze naturalne, jak i spowodowane przez człowieka. Często scenariusze te są ze sobą powiązane, a każda sytuacja jest wyjątkowa. Dlatego ważne jest nie tylko przygotowanie się na konkretną sytuację, ale także stworzenie elastycznego i zrównoważonego systemu, który można dostosować do szybko zmieniających się wydarzeń. Dotyczy to nie tylko bezpieczeństwa żywnościowego podczas kryzysów, ale także ogólnej gotowości do zarządzania kryzysowego. Przetestowaliśmy to podejście podczas największego krajowego ćwiczenia mobilizacyjnego »Vyčio skliautas 24«. Wnioski wyciągnięte podczas ćwiczeń pozwoliły nam opracować ramy, które można wykorzystać do sprostania szerokiemu zakresowi wyzwań” – poinformowano nas w Narodowym Centrum Zarządzania Kryzysowego.
Należy podkreślić, że litewski przemysł spożywczy w pełni zaopatruje ludność kraju w produkty spożywcze. Jego zdolności produkcyjne byłyby wystarczające do zapewnienia żywności obywatelom nawet w przypadku poważnego kryzysu. Jednak w tym przypadku kluczowe znaczenie mają kwestie alokacji zasobów, trwałości infrastruktury i ochrony. Najważniejsze jest to, aby firma miała zdolność do kontynuowania swojej pracy w różnych warunkach.
Firmy zaangażowane w system dostaw żywności w przypadku poważnego kryzysu otrzymują od władz sporo gwarancji, np.: włączenie pracowników do cywilnej rezerwy mobilizacyjnej (pracownicy nie zostaną zmobilizowani do sił zbrojnych, nie będą mogli opuścić kraju i będą mogli wykonywać swoje obowiązki w miejscu pracy podczas mobilizacji), ochrona infrastruktury, priorytet w przywróceniu dostaw energii elektrycznej, ustanowienie bezpiecznych tras, opcje płatności kartą płatniczą w sytuacji braku połączenia z internetem.
Procedury na czas kryzysu żywnościowego
Ogólny rozwój modelu zapewniania rezerw jest określony w ustawie, zgodnie z którą Narodowe Centrum Zarządzania Kryzysowego zapewnia koordynację rezerw. Ministerstwo Rolnictwa, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Ministerstwo Rolnictwa, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Ministerstwo Ochrony Kraju, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Ministerstwo Finansów są odpowiedzialne za zarządzanie poszczególnymi rezerwami.
Ministerstwo Rolnictwa jest odpowiedzialne za gromadzenie rezerwy na produkty żywnościowe. „Żywność jest przechowywana w rezerwie krajowej – pozyskiwana na podstawie regularnych przetargów publicznych z udziałem producentów żywności i handlowców. Przetargi są rozstrzygane na korzyść dostawców oferujących najniższą cenę rezerwacyjną, co wprowadza ich do systemu dostaw żywności. W ramach systemu, drugi i trzeci poziom stają się operacyjne. W całym kraju przewidziano ponad 125 punktów sprzedaży żywności i innych podstawowych artykułów, także leków, które będą działać w sytuacjach kryzysowych. Celem jest zapewnienie 50 proc. ludności podstawowych artykułów spożywczych w ciągu jednego dnia. Na przykład w Wilnie przewiduje się uruchomienie około 20 takich punktów, zwanych punktami zapasowymi. Planuje się, że punkty te będą działać również w przypadku przerw w dostawie prądu, braku łączności komórkowej, usług transmisji danych itp. Planowany jest również mechanizm kierowania mieszkańców do tych punktów” – napisało Narodowe Centrum Zarządzania Kryzysowego w nadesłanym do redakcji oświadczeniu.
Wyżej wymienione algorytmy bezpieczeństwa żywnościowego mają zastosowanie na całym terytorium Litwy. Nie oczekuje się, że same instytucje będą w stanie rozwiązać wszystkie wyzwania, dlatego planowane jest wykorzystanie organizacji pozarządowych do dystrybucji żywności wśród osób jej potrzebujących.
W zeszłorocznych ćwiczeniach mobilizacyjnych „Vyčio skliautas 24” aktywne były: Czerwony Krzyż, Bank Żywności, Caritas, organizacja kawalerów maltańskich i Związek Strzelecki.
Narodowe Centrum Zarządzania Kryzysowego ściśle współpracuje z biznesem i przedsiębiorstwami komercyjnymi. W ubiegłym roku centrum zorganizowało również ćwiczenia z firmami spożywczymi, które zidentyfikowały najbardziej ryzykowne ogniwa w łańcuchu dostaw żywności. Określono sposoby dalszego przyciągania firm do udziału w przetargach dotyczące rezerw żywności i uodpornienia systemu dostaw żywności na różne zagrożenia.
„Naszym celem jest, aby niezależnie od skali i charakteru kryzysu koszyki żywnościowe ludzi nie różniły się znacząco od ich normalnych koszyków niekryzysowych. Z drugiej strony jasne jest, że różne potrzeby i przyzwyczajenia ludności uniemożliwiają to. Z tego powodu już teraz oceniamy, które podstawowe produkty spożywcze mają najwyższe obroty ze sprzedaży, jakie są łańcuchy dostaw, kim są producenci i skąd pochodzą surowce do produkcji. Jest to podstawa do opracowania koszyka żywności dla obywateli. Priorytetem są oczywiście produkty uprawiane i produkowane na Litwie. Pozwala to zachować zrównoważony rozwój w obliczu wielu różnych kryzysów. Ograniczenia w zakupach żywności są możliwe, ale konkretne decyzje zostaną podjęte dopiero po ocenie charakteru i skali kryzysu, zakresu zakłóceń w łańcuchach dostaw oraz liczby osób dotkniętych kryzysem. Decyzje dotyczące opcji płatności kartą są obecnie wdrażane, a przy braku łączności internetowej należy unikać korzystania z dużych kwot” – poinformowało NKVC.
Podmioty prywatne współpracują z państwem
W razie sytuacji kryzysowej władze Litwy mają przygotowany plan ewakuacji. Na Litwie trwa intensywny rozwój infrastruktury schronów, które mają zapewnić mieszkańcom bezpieczeństwo w sytuacjach kryzysowych.
Kierowniczka ds. komunikacji IKI Lietuva Gintarė Kitovė w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” powiedziała, że Litwa opracowuje system żywnościowy dla ludności jako istotną część gotowości na wypadek sytuacji kryzysowych.
– Obecnie aktywnie współpracujemy z Narodowym Centrum Zarządzania Kryzysowego w celu opracowania wewnętrznych procesów. Pracujemy zarówno na szczeblu krajowym, jak i wewnętrznym. Jest jeszcze za wcześnie, by wdawać się w szczegóły. W każdym razie sieci supermarketów są częścią tej gotowości i wykonują swoją pracę. Narodowe Centrum Zarządzania Kryzysowego jest odpowiedzialne za wszelką dalszą komunikację w zakresie samych przygotowań, procesów i innych szczegółów – podkreśla Gintarė Kitovė.
| Fot. Adobe Stock
„Krytyczne bankomaty” i dostęp do gotówki
Wojna rozpoczęta przez Rosjan przeciwko Ukrainie, która toczy się tuż obok, powoduje, że wiele osób zastanawia się, co stałoby się z ich pieniędzmi w bankach. Płatności kartą lub bankowość elektroniczna mogłyby w ogóle nie działać. Jednak zarówno Bank Litwy, jak i wszystkie litewskie instytucje finansowe mają plany dotyczące tego, co zrobić z pieniędzmi ludności w przypadku wojny, jak zapewnić płatności za podstawowe towary lub gdzie znaleźć „krytyczne bankomaty”.
W nadesłanym do redakcji „Kuriera Wileńskiego” oświadczeniu Banku Litwy napisano: „Bank Litwy zatwierdził opis wymogów dotyczących świadczenia usług płatniczych na rzecz banków i wydawania gotówki podczas mobilizacji. Harmonogram ten określa, w jaki sposób usługi płatnicze będą świadczone przez banki komercyjne, a gotówka będzie wydawana w przypadku mobilizacji w kraju. Opis określa kryteria wyboru banków, organizację i koordynację usług oraz zasady ich świadczenia. Banki i inne instytucje finansowe posiadają plany ciągłości działania, które są poufne. Plany te obejmują działania, które instytucje finansowe podjęłyby w przypadku nieoczekiwanych wyzwań (np. przerwy w dostawie prądu z powodu klęsk żywiołowych), aby zapewnić dostępność swoich usług dla konsumentów. Jeśli chodzi o gotówkę, zaleca się, aby ludność posiadała pewną ilość gotówki na zaspokojenie podstawowych potrzeb (chodzi np. żywność, lekarstwa, paliwo)”.
| Fot. Adobe Stock
Czytaj więcej: Czy czeka nas wojna? Hipotetycznie to możliwe
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 11 (30) 15-21/03/2025
