Wczesne rozpoznanie zaburzeń ze spektrum autyzmu jest kluczowe dla zapewnienia odpowiedniego wsparcia rozwojowego. Na Litwie liczba dzieci z rozpoznanym autyzmem wzrosła z 1434 w 2016 r. do 5679 w 2023 r. Ten wzrost może wynikać zarówno z lepszej diagnostyki, jak i z większej świadomości społecznej.
Jak zauważa Julia, logopeda, dzieci polskojęzyczne na Litwie napotykają jednak dodatkowe trudności w diagnozie i terapii z powodu braku specjalistów mówiących po polsku. To utrudnia dostęp do odpowiedniej pomocy dla tej grupy dzieci.
Edukacja włączająca – różne podejścia
W Polsce istnieje wiele inicjatyw wspierających edukację dzieci w spektrum autyzmu. Fundusze Europejskie wspierają projekty mające na celu diagnozę i terapię dzieci, a także szkolenia dla rodziców i opiekunów.
Na Litwie szkoły zobowiązane są do zapewnienia edukacji włączającej dzieciom z różnymi zaburzeniami rozwojowymi. Jak zauważa Agnieszka, matka dziecka w spektrum autyzmu, przedszkola i szkoły nie zawsze są przygotowane jednak na te zmiany.
Asta, mama 10-letniego Tomasa z Wilna, dzieli się swoją historią: „Diagnoza przyszła późno, bo dopiero w wieku sześciu lat dziecka. Wcześniej mówiono, że »chłopcy rozwijają się wolniej«. Ale widziałam, że nie reaguje jak inne dzieci, nie lubi być dotykany, nie patrzy w oczy”. Dzięki diagnozie i pomocy pedagogiczno-psychologicznej w szkole chłopiec otrzymał dostosowany program edukacyjny oraz wsparcie asystenta. „Każdy mały krok – to sukces. Pierwsze zdanie, kontakt z kolegą, pójście samodzielnie do toalety w szkole. Inni rodzice nawet nie myślą, że to może być powód do radości. Dla nas to święto” – mówi mama.
Przykładem pozytywnej inicjatywy jest Żłobek-Przedszkole „Przy Bajecznym Parku” w Wilnie, które jako jedno z niewielu przyjmuje dzieci z polskich i rosyjskich rodzin w spektrum autyzmu. Placówka ta oferuje zintegrowane grupy przedszkolne, a także specjalne grupy dla dzieci z zaburzeniami mowy i autyzmem.
Rodzice często podkreślają, że największym wyzwaniem jest brak specjalistów mówiących w języku polskim, co utrudnia komunikację i skuteczną terapię. Potrzebne są działania mające na celu zwiększenie liczby specjalistów oraz dostępność usług w różnych językach.
Na Litwie coraz większą uwagę poświęca się dorosłym osobom w spektrum autyzmu. 18 kwietnia obchodzony jest Dzień Świadomości Autyzmu Dorosłych, którego celem jest zwiększenie świadomości na temat specyficznych potrzeb dorosłych osób z autyzmem oraz wsparcie ich w poszukiwaniu pracy i adaptacji społecznej.
Dorośli z autyzmem napotykają unikalne wyzwania, takie jak: trudności w budowaniu kariery zawodowej, problemy z adaptacją społeczną oraz ograniczone możliwości uczestnictwa w życiu społecznym. Ważne jest rozwijanie specjalistycznych programów i usług dla dorosłych z autyzmem oraz tworzenie miejsc pracy i możliwości edukacyjnych, które uwzględniają ich potrzeby.
Jak rozpoznać osobę z autyzmem?
Rozpoznanie osoby w spektrum autyzmu może być trudne, ponieważ objawy różnią się w zależności od osoby. Wczesne oznaki mogą obejmować: brak uśmiechu, ograniczoną ekspresję mimiczną, małą liczbę gestów, opóźniony rozwój mowy, zmniejszoną potrzebę kontaktów społecznych oraz powtarzalne sekwencje ruchów.
Aby pomóc osobie z autyzmem, ważne jest zapewnienie wsparcia dostosowanego do jej indywidualnych potrzeb. Może to obejmować: indywidualne programy edukacyjno-terapeutyczne, wsparcie psychologiczne, dostosowanie środowiska edukacyjnego oraz rozwijanie umiejętności społecznych.
Zarówno w Polsce, jak i na Litwie konieczne jest dalsze rozwijanie systemów wsparcia dla dzieci w spektrum autyzmu i ich rodzin. Ważne jest zapewnienie wczesnej diagnostyki, dostępu do terapii oraz edukacji dostosowanej do indywidualnych potrzeb. Ale równie istotne jest budowanie społeczeństwa, które rozumie, akceptuje i wspiera osoby w spektrum autyzmu – na każdym etapie życia.
Czy dziecko z autyzmem może ukończyć szkołę, zdać maturę i studiować? Tak – i przykładów z Litwy nie brakuje. Chociaż droga edukacyjna bywa trudniejsza, uczniowie w spektrum autyzmu mają realną szansę na osiągnięcie sukcesu, jeśli tylko otrzymają odpowiednie wsparcie.
Jednym z takich przykładów jest Titas, 23-letni student informatyki z Kowna. Przeszedł diagnozę autyzmu dopiero w wieku 12 lat, po latach trudności szkolnych, izolacji rówieśniczej i nieporozumień z nauczycielami. Dopiero po rozpoczęciu nauki z indywidualnym planem edukacyjnym, sytuacja się zmieniła. „W końcu ktoś zauważył, że nie jestem leniwy ani niegrzeczny, tylko myślę i działam inaczej” – wspomina.
Z pomocą pedagoga specjalnego i psychologa szkolnego Titas ukończył szkołę średnią i zdał maturę. Obecnie studiuje programowanie na uczelni technicznej i odbywa praktyki w firmie zajmującej się tworzeniem oprogramowania dostępnego dla placówek medycznych. „Moje myślenie logiczne i skupienie się na szczegółach, które kiedyś były problemem w szkole, teraz są moją siłą” – dodaje.
Jak pomóc osobie starszej z autyzmem?
Coraz częściej diagnozuje się autyzm również u dorosłych – zwłaszcza tych, którzy przeszli przez system szkolny bez rozpoznania. Wiele osób w spektrum żyje przez lata, nie rozumiejąc przyczyn swoich trudności w relacjach społecznych, komunikacji, pracy.
W Wilnie działa m.in. Centrum Wsparcia Dorosłych z Autyzmem, które organizuje grupy samopomocowe, doradztwo zawodowe i indywidualną terapię. Uczestnicy podkreślają, że dopiero po diagnozie zrozumieli swoją przeszłość, a wiele codziennych trudności zaczęło mieć sens.
„Miałam 38 lat, kiedy usłyszałam diagnozę. Wtedy zaczęło się moje nowe życie” – mówi Andrius, pracownik serwisu sprzętu medycznego. „W pracy jestem świetny, ale kontakt z ludźmi bywa trudny. Teraz wiem, że nie jestem »dziwny«, tylko mam autyzm i mogę sobie z tym radzić”.
Na Litwie rośnie świadomość społeczna na temat autyzmu – także dzięki temu, że jest obchodzony miesiąc świadomości na temat spektrum autyzmu. Coraz częściej mówi się o potrzebie dostępnej diagnozy, indywidualizacji nauczania, zatrudnienia asystentów oraz tworzenia miejsc pracy przyjaznych neuroatypowym pracownikom.
Autyzm to inny sposób postrzegania świata. Zrozumienie, szacunek i odpowiednie wsparcie mogą sprawić, że dzieci i młodzież w spektrum będą nie tylko chodzić do szkoły, lecz także rozwijać swoje pasje, kończyć studia i budować niezależne życie.
Czytaj więcej: Zaburzenia ze spektrum autyzmu — to nie wyrok
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 17 (47) 26/04-02/05/2025