Piotr i Helena mieli dwójkę urodzonych w Wilnie dzieci: Annę (ur. 1927) i Jerzego (ur. 1932). W rodzinie Stefana i Zofii Narębskich dorastała trójka dzieci: Barbara (ur. 1921), Wojciech (ur. 1925) i Juliusz (ur. 1927). Rodzeństwo przyszło na świat we Włocławku.
Dom Narębskich był zawsze otwarty dla gości, odwiedzała go elita intelektualna ówczesnego Wilna. Znakomicie rozwijała się kariera zawodowa Stefana Narębskiego. W okresie międzywojennym zajmował on stanowisko głównego architekta Wilna, wykładał na Uniwersytecie Stefana Batorego. Od 1937 r. był kierownikiem Katedry Projektowania Wnętrz na Wydziale Sztuk Pięknych USB. Był też autorem licznych publikacji poświęconych architekturze. Spokój i harmonia zostały brutalnie przerwane przez II wojnę światową.
Więzień Łukiszek i obozu w Prawieniszkach
Po zamknięciu USB Narębski nie mógł znaleźć pracy w zawodzie w Wilnie. Przez pewny czas pracował w Landwarowie, gdzie doglądał prace nad wystrojem wnętrz kościoła Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny. Później pracował w biurach projektowych „Promprojekt” i „Listprojekt” w Wilnie. Podczas okupacji nazistowskiej podjął pracę w księgarni antykwariacie Niecieckich. Brał udział w tajnym nauczaniu i ruchu oporu.
W 1943 r. został aresztowany przez władze nazistowskie, osadzony w więzieniu na Łukiszkach i wysłany do obozu w Prawieniszkach. W końcu 1944 r. był zatrzymany przez litewskie NKWD i ponownie osadzony na Łukiszkach.
W 1945 r. w ramach repatriacji wyjechał z sowieckiej Litwy do Torunia, gdzie brał czynny udział w zakładaniu Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Był dziekanem wydziału. Do przejścia na emeryturę w 1962 r. kierował Katedrą Projektowania Wnętrz.
Przez cały czas pracował jako architekt. Zaadaptował m.in. na cele muzealne Ratusz Staromiejski w Toruniu. Był wieloletnim członkiem Stowarzyszenia Architektów Polskich (SARP). Został uhonorowany wieloma nagrodami, w tym Srebrną Odznaką SARP. Stefan Narębski zmarł w 1966 r. w Warszawie, został pochowany w Toruniu.
Barbara Narębska
Nie tak dawno Litewskie Archiwum Specjalne zamieściło publikację o swoich najnowszych odkryciach. Natrafiono na trzy arkusze papieru, przechowywane w cienkiej teczce. Na obu stronach każdej kartki były narysowane grafitowym ołówkiem ilustracje. Przedstawiały one baraki znajdujące się na terenie łagrów oraz obraz wileńskiej Matki Bożej Ostrobramskiej. Ustalono, że w 1945 r. teczka z rysunkami znajdowała się w obozie kontrolno-filtracyjnym nr 1 Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych ZSRS (NKWD) 0321 w Saratowie.
„Na rysunki przedstawiające łagry rzadko można natrafić w dokumentach kompletowanych przez sowieckie służby specjalne – ilustrować łagry więźniom było surowo zakazane. Dlatego też znalezione rysunki wzbudziły wielkie zainteresowanie. Powstało pytanie – kim był ich autor, za co został wysłany do łagru?” – pisze Kęstas Remeika, autor publikacji, wicedyrektor Litewskiego Archiwum Specjalnego.
Z dokumentów wynikało, że autorką rysunków była niejaka Warwara Naremskaja, więziona w 1945 r. w obozie kontrolno-filtracyjnym w Saratowie. „Chodziło o Barbarę Narębską, mieszkankę Wilna, córkę wileńskiego architekta, później znaną polską malarkę, artystkę plastyczkę” – czytamy w publikacji.
W Wilnie Barbara Narębska uczęszczała do Gimnazjum ss. Nazaretanek, później studiowała na Wydziale Sztuk Pięknych USB, później w wileńskiej ASP. Musiała przerwać naukę, gdy w 1943 r. władze nazistowskie zamknęły akademię. Pracowała jako kelnerka w restauracji. Podczas drugiej okupacji sowieckiej została aresztowana przez sowieckie służby specjalne. Podejrzewano ją o współpracę z gestapo oraz o przynależność do polskiej organizacji antysowieckiej.
„Wiosną 1945 r. została wywieziona do obozu kontrolno-filtracyjnego NKWD w Saratowie. Gdy podejrzenia się nie potwierdziły i nie znaleziono żadnych kompromitujących informacji, w czerwcu 1945 r. podjęto decyzję o zwolnieniu Barbary z obozu i skierowaniu do pracy przy budowie gazociągu Saratów–Moskwa. Pod koniec sierpnia 1945 r. zapadła decyzja o uwolnieniu Narębskiej i umożliwieniu jej powrotu do Wilna” – pisze Kęstas Remeika.
Pobyt w Wilnie był krótki. Zaraz po powrocie Barbara była zmuszona opuścić miasto. Zamieszkała z rodzicami w Toruniu. Przerwane studia kontynuowała na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Przez wiele lat pełniła funkcję profesora nadzwyczajnego na toruńskim uniwersytecie. Zmarła w 2000 r., została pochowana w Toruniu.
| Fot. IPN
Wojciech Narębski
Starszy syn Stefana Narębskiego swoją edukację na poziomie podstawowym odbywał w domu. W 1937 r. rozpoczął naukę w Gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta w Wilnie, słynącym z bardzo wysokiego poziomu nauczania. Czas dzieciństwa i wczesnej młodości Wojciecha brutalnie zakończyła II wojna światowa.
Wojciech Narębski, mimo młodego wieku, przystąpił do jednej z organizacji podziemnych. Był to Związek Wolnych Polaków. Jako niespełna 16-letni chłopiec został przyjęty do organizacji, a po złożeniu przysięgi rozpoczął działalność pod pseudonimem „Justyn”.
Niestety, już wiosną 1941 r. służby okupanta wpadły na trop Związku Wolnych Polaków. NKWD przeprowadziło aresztowania zidentyfikowanych członków konspiracyjnej organizacji. Wśród nich był również Wojciech Narębski. Jednak śledztwo w tym przypadku nie zostało dokończone przez wybuch wojny pomiędzy Związkiem Sowieckim a III Rzeszą 22 czerwca 1941 r. W związku z szybkim postępem wojsk niemieckich więzienia w Wilnie były pospiesznie ewakuowane koleją w głąb ZSRS. W jednym z takich transportów znalazł się Wojciech Narębski, który ostatecznie trafił do Gorkij.
Po podpisaniu układu Sikorski-Majski dołączył do Armii gen. Andersa i wraz z nią przebył szlak od ZSRS przez Persję, Palestynę aż do Włoch i Wielkiej Brytanii. W 1942 r. trafił do 22. Kompanii Transportowej.
Dopiero w 1946 r. odzyskał kontakt ze swoją rodziną. W 1947 r. zamieszkał z rodzicami w Toruniu. Rozpoczął studia z chemii na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika. W 1952 r. z żoną Leokadią przeprowadził się do Krakowa.
Kontynuował pracę naukową. Był cenionym badaczem, który wypracował wiele nowych metod porównawczych minerałów. Wprowadził wiele nowatorskich i pionierskich metod w chemicznym badaniu próbek geologicznych.
W 1997 r. podczas kolejnego pobytu w Wilnie prof. Wojciech Narębski brał udział w uroczystości odsłonięcia tablicy pamiątkowej na domu w Kolonii Montwiłłowskiej. W kamienicy zaprojektowanej przez jego ojca Narębscy mieszkali w latach 1930–1945. Tablicę umieszczono
z inicjatywy rodziny. Prof. Wojciech Narębski zmarł w 2023 r. w Krakowie w wieku 98 lat.
Czytaj więcej: Przywracamy pamięć o zasłużonym dla Wilna architekcie
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 22 (61) 31/05-06/06/2025