Na Litwie legalną pracę mogą podjąć osoby od 14. roku życia, ale tylko przy tzw. pracach lekkich – nieszkodliwych, prostych i nienaruszających obowiązku szkolnego. Takie zatrudnienie musi być dostosowane do wieku, możliwości i rozwoju młodego człowieka.
Po ukończeniu 16 lat zakres dozwolonych prac się rozszerza, jednak nadal obowiązują ograniczenia dotyczące czasu pracy i rodzaju zadań. Wszystkie osoby poniżej 18. roku życia są objęte szczególną ochroną prawną, której celem jest zapewnienie bezpiecznego środowiska pracy i równowagi między nauką a doświadczeniem zawodowym.
Jakie prace są dozwolone?
Osoby w wieku 14–16 lat mogą wykonywać wyłącznie tzw. prace lekkie – nieszkodliwe, proste i dostosowane do ich wieku oraz możliwości. Dopuszczalne są m.in.: czynności biurowe, prace porządkowe w bezpiecznym środowisku, rozdawanie ulotek, udział w ankietach czy pomoc w obsłudze klienta – pod warunkiem że nie obejmuje ona sprzedaży alkoholu, wyrobów tytoniowych ani obsługi kasy fiskalnej.
Przykładem takiej pracy może być zajęcie 15-letniego Tomasza, który latem pomagał w punkcie informacji turystycznej, rozdając mapki i udzielając prostych informacji. Jak stwierdził w rozmowie: „Praca była bezpieczna, spokojna i nadzorowana przez dorosłego pracownika”.
Zabronione są natomiast prace fizycznie ciężkie, niebezpieczne, wykonywane w nocy, w hałasie, w warunkach ryzyka zawodowego oraz takie, które mogą zaszkodzić zdrowiu psychicznemu lub moralnemu młodego człowieka – np. w klubach nocnych, kasynach czy przy treściach nieodpowiednich. Niedozwolone jest też powierzanie zadań wymagających odpowiedzialności prawnej lub wiążących się z presją wyników.
Pracodawca przed zatrudnieniem niepełnoletniego powinien się upewnić, że dana praca znajduje się na oficjalnej liście dozwolonych czynności. Nieprzestrzeganie tych zasad grozi odpowiedzialnością prawną i naraża młodego pracownika na niepotrzebne ryzyko.
Ile godzin może pracować młoda osoba? Czas pracy młodzieży na Litwie zależy od wieku i jest ściśle ograniczony przepisami. Osoby w wieku 14–16 lat mogą pracować do 2 godzin dziennie podczas roku szkolnego i do 6 godzin dziennie w wakacje, nie przekraczając odpowiednio 12 i 30 godzin tygodniowo. Obowiązuje zakaz pracy nocnej – między godz. 20 a 6 rano – oraz wymóg co najmniej 14 godzin nieprzerwanego odpoczynku po każdej zmianie.
Starsza młodzież, w wieku 16–18 lat, może pracować do 8 godzin dziennie, ale łączny czas pracy i nauki nie może przekroczyć 40 godzin tygodniowo. W ich przypadku praca nocna jest zakazana w godz. 22–6, a minimalna przerwa między zmianami to 12 godzin.
Niezależnie od wieku, każdemu młodemu pracownikowi przysługują minimum dwa dni wolne tygodniowo, w tym – jeśli to możliwe – niedziela. Przepisy te mają chronić młodych ludzi przed przeciążeniem i zapewnić im czas na naukę i odpoczynek.
Jakie dokumenty są potrzebne?
Zatrudnienie osoby niepełnoletniej wymaga spełnienia określonych formalności, które mają na celu ochronę młodego pracownika i zapewnienie zgodności z prawem. Przed podpisaniem umowy o pracę pracodawca musi uzyskać pisemną zgodę rodzica lub opiekuna prawnego. To potwierdzenie, że rodzic zna warunki zatrudnienia i akceptuje udział dziecka w pracy. Przykładowo, mama 15-letniej Ewy, która latem pomagała w lokalnym biurze rachunkowym, najpierw upewniła się, że praca będzie bezpieczna i dostosowana do wieku córki, a dopiero potem podpisała zgodę i przekazała ją pracodawcy.
Konieczne jest również zaświadczenie lekarskie potwierdzające, że praca nie zaszkodzi zdrowiu dziecka. Jeśli zatrudnienie odbywa się w trakcie roku szkolnego, potrzebna jest także opinia szkoły, że praca nie będzie kolidowała z nauką. Do tego dochodzi pisemna umowa o pracę sporządzona w dwóch egzemplarzach oraz opis stanowiska z oceną ryzyka zawodowego.
W przypadku młodzieży w wieku 14–16 lat dodatkowym obowiązkiem pracodawcy jest zgłoszenie zatrudnienia do Państwowej Inspekcji Pracy. Inspektorzy oceniają, czy praca jest zgodna z przepisami i czy warunki są odpowiednie dla osoby w tak młodym wieku. Dopiero po uzyskaniu pozytywnej opinii możliwe jest rozpoczęcie pracy. Taka procedura zapewnia bezpieczeństwo młodemu pracownikowi i daje pewność, że jego pierwsze doświadczenie zawodowe będzie wartościowe i zgodne z prawem.
Obowiązki pracodawcy
Pracodawca zatrudniający osobę niepełnoletnią ma obowiązek zapewnić jej bezpieczne i odpowiednio dostosowane warunki pracy. Przed rozpoczęciem zatrudnienia młody pracownik musi zostać przeszkolony z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zapoznany z instrukcją stanowiskową. Miejsce pracy powinno być dostosowane do wieku, umiejętności i możliwości fizycznych młodej osoby, a wykonywane obowiązki muszą być nadzorowane przez wyznaczonego dorosłego opiekuna. Pracodawca zobowiązany jest też do wypłacania wynagrodzenia nie niższego niż obowiązująca minimalna stawka godzinowa.
W okresie wysokich temperatur, szczególnie latem, gdy temperatura przekracza 28°C, młodym pracownikom należy zapewnić dodatkowe przerwy co 1,5 godziny, dostęp do chłodnych napojów oraz możliwość odpoczynku w cieniu. Wszystkie te środki mają na celu ochronę zdrowia młodych ludzi i stworzenie im bezpiecznego środowiska pracy.
Co powinien wiedzieć rodzic i młody pracownik?
Rodzic powinien nie tylko wyrazić zgodę, lecz także monitorować warunki zatrudnienia dziecka, jego samopoczucie i zgodność pracy z przepisami. Młoda osoba ma prawo do odpoczynku, bezpiecznych warunków pracy i uczciwego wynagrodzenia. Może w każdej chwili rozwiązać umowę z 7-dniowym okresem wypowiedzenia, a w razie nadużyć – zgłosić sprawę do inspekcji pracy.
Zatrudnienie młodzieży od 14. roku życia na Litwie jest możliwe, ale wymaga skrupulatnego przestrzegania przepisów. Zatrudniający, rodzice i młodzi pracownicy muszą być świadomi swoich praw i obowiązków. Praca może być cennym doświadczeniem, jeśli odbywa się w bezpiecznych warunkach, z poszanowaniem przepisów prawa pracy i praw dziecka. Praca młodego człowieka zawsze musi zaczynać się od pisemnej umowy – to gwarancja bezpieczeństwa i uczciwości.
Czytaj więcej: Praca na lato dla nieletnich. Poradnik dla młodzieży i rodziców
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 25 (70) 21-27/06/2025