W ubiegłym roku co piąty papieros wypalany na Litwie był nielegalny. W rezultacie do budżetu państwa nie wpłynęło 95 mln euro z akcyzy i podatków, czyli o jedną czwartą więcej niż w 2023 r. Po raz pierwszy opublikowano też dane dotyczące rosnącego nielegalnego handlu bezdymnymi wyrobami tytoniowymi.
Naukowcy przeanalizowali rynek w 38 krajach europejskich i stwierdzili, że budżety krajowe straciły 19,4 mld euro potencjalnych dochodów w 2024 r., w tym 14,9 mld euro w krajach UE. Według ekspertów jest to równowartość budżetu UE na bezpieczeństwo i obronę w latach 2021–2027.
Papierosy przylatują dronami i balonami
– W pierwszej połowie tego roku straż graniczna przechwyciła ponad 3,1 mln paczek papierosów. To dwukrotnie więcej niż w całym 2024 r. Największa część – 62,1 proc. wszystkich przechwyconych papierosów – pochodziła z Łotwy, podczas gdy reszta pochodziła prawie wyłącznie z Białorusi. Znaczący wzrost liczby konfiskat papierosów w tym roku wynika z dużego przepływu podrobionych papierosów z Łotwy. W okresie półrocznym wykryto łącznie 29 przypadków papierosów pochodzących z Łotwy, co skutkowało konfiskatą 1,95 mln paczek papierosów – mówi w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” Giedrius Mišutis, doradca Państwowej Służby Granicznej przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych RL.
Jak twierdzi Mišutis, wzmocnienie środków technicznych w celu zabezpieczenia granicy państwowej z Białorusią i utrzymujący się popyt na tańsze papierosy z przemytu na Litwie zmusiły przemytników do zmiany metod przemytu papierosów z tego kierunku.
W rezultacie nasilił się transport papierosów przez granicę państwową drogą powietrzną, w tym roku w 318 przypadkach (107 w analogicznym okresie w 2024 r.) wykryto papierosy przewożone w ten sposób. W poprzednich latach najpopularniejszym środkiem transportu papierosów były drony, ale w drugiej połowie 2024 r. szczególnie popularne stały się balony, a trend ten utrzymał się w tym roku.
– Różnica w cenie wyrobów tytoniowych między Litwą a Białorusią pozostaje znaczna i będzie się pogłębiać wraz z dalszym wzrostem stawek podatku akcyzowego. Stwarza to korzystne warunki dla nielegalnego handlu, zwłaszcza biorąc pod uwagę tolerancję społeczeństwa dla tańszych papierosów z przemytu – zaznacza Giedrius Mišutis.
– Przemytnikom znacznie trudniej jest prowadzić nielegalną działalność, odkąd na granicy z Białorusią wzniesiono fizyczną barierę składającą się z ogrodzenia ochronnego i koncertiny w celu ochrony przed napływem migrantów. Ponadto cała granica z Białorusią została wyposażona w system nadzoru VSAT. Zwiększyło to skuteczność działań straży granicznej i ryzyko zatrzymania przemytników – dodaje.
Zamknięte przejścia graniczne z Białorusią
W ubiegłym roku w Europie wypalono nielegalne papierosy o wartości całkowitej 52,2 mld euro (38,9 mld euro w samej UE). To ostatnie oznacza wzrost o 10,8 proc. w porównaniu do 2023 r. Najgorsze tendencje odnotowano we Francji, Irlandii i Wielkiej Brytanii, gdzie rynek nielegalnych papierosów wyniósł odpowiednio 38 proc., 32 proc. i 26 proc. Kolejne miejsca zajęły Litwa i Finlandia, gdzie rynek nielegalnego tytoniu wzrósł w ciągu roku do prawie 20 proc.
– W lutym 2023 r. działalność kolejowego przejścia granicznego Stasiliai została zawieszona w celu ograniczenia przemytu z Białorusi koleją. Od tego czasu pociągi towarowe z Białorusi przejeżdżają tylko przez przejście graniczne Kena, które ma system kontroli rentgenowskiej. Tylko w 2022 r. straż graniczna przechwyciła prawie 3 mln paczek papierosów wjeżdżających na Litwę przez Stasily i 240 tys. paczek w 2023 r. przed zamknięciem. W przeszłości nielegalne papierosy z Białorusi często próbowano przemycić przez kilka punktów kontroli granicznej. Litwa zamknęła przejścia graniczne Šumsko i Tverečius na granicy z Białorusią 18 sierpnia 2023 r., a przejścia graniczne Lavoriškės i Raigardas 1 marca 2024 r. Przemyt tymi szlakami, a także przez przejście graniczne Stasiliai, został wstrzymany, co miało pozytywny wpływ na ograniczenie wwozu nielegalnych produktów przez zewnętrzną granicę UE kontrolowaną przez Litwę – powiedział Mišutis.
W badaniu przeprowadzonym przez KPMG, globalną sieć firm świadczących profesjonalne usługi, zauważono, że pogarszająca się tendencja wynika również z zaostrzenia polityki prohibicyjnej i podatkowej, która napędza wzrost przestępczości i przemytu.
Europa inwestuje w wywiad gospodarczy
Na Litwie w ubiegłym roku wypalono 0,51 mld nielegalnych papierosów, co stanowi 19,5 proc. całego rynku. Szacuje się, że w ciągu roku poziom konsumpcji nielegalnych produktów wzrósł o 2,2 pkt proc. na Litwie, o 4,5 pkt proc. na Łotwie, o 0,7 pkt proc. w Polsce i o 4,2 pkt proc. w Estonii.
Rozmowy z funkcjonariuszami organów ścigania ujawniły kolejny rosnący trend w Europie: podziemną produkcję nielegalnych papierosów. Według KPMG w 2024 r. podczas nalotów organów ścigania w Europie wykryto 472,6 mld papierosów wyprodukowanych w nielegalnych fabrykach. Najwyższą średnią ilość nielegalnych papierosów wykrytych podczas operacji odnotowano na Łotwie – 114,1 mln sztuk. Na drugim miejscu znalazła się Francja, gdzie podczas nalotu znaleziono średnio 47,8 mln podrobionych papierosów. Łącznie w badaniu oceniono informacje na temat 95 operacji przeprowadzonych przez funkcjonariuszy.
Należy zauważyć, że zeszłoroczna liczba operacji była niższa niż rok wcześniej, ale liczba wykrytych papierosów była prawie dwukrotnie wyższa niż w 2023 r., kiedy to przejęto prawie 240 mld papierosów od nielegalnych producentów. Według badania podrabiane wyroby tytoniowe stanowią ok. 42 proc. wszystkich nielegalnych papierosów konsumowanych w Europie. Tymczasem Litwa pozostaje celem przemytu papierosów z Białorusi.
– Ilość papierosów przewożonych przez przejścia graniczne i przechwyconych przez straż graniczną drastycznie spadła z 1,1 mln paczek w 2023 r. do 9 tys. paczek w 2024 r. Liczba ta stanowiła 0,7 proc. całkowitej liczby papierosów przechwyconych przez SACS w 2024 r. W walce z przemytem optymalne środki obejmują wzmocnienie ochrony granic państwowych w związku z kryzysem migracyjnym, aktywny wywiad kryminalny VSAT oraz organizację operacji krótkoterminowych – podkreśla Giedrius Mišutis.
Szacuje się, że w ubiegłym roku z Białorusi na Litwę trafiło 0,44 mld sztuk nielegalnych papierosów. Większość tych produktów z Litwy została przemycona do Europy – głównie do Polski, Irlandii, Norwegii, Szwecji i Holandii. Według ekspertów szlaki tranzytowe nielegalnych papierosów wskazują, że na tym obszarze działają dobrze zorganizowane międzynarodowe grupy przestępcze, które szybko się wzbogacają i wykorzystują pozyskane środki do organizowania innych przestępstw. Jednak po raz pierwszy opublikowane corocznie badanie pokazuje, że nie tylko papierosy przyciągają coraz większą uwagę przestępców, ale także niepalne wyroby tytoniowe.
Litwa jest jednym z 10 krajów europejskich, w których ten trend jest najbardziej widoczny. Według funkcjonariuszy organów ścigania obszar ten jest przede wszystkim zdominowany przez wirtualne kanały nielegalnego handlu, w tym sieci społecznościowe i inne platformy, które komplikują wysiłki organów ścigania w celu ograniczenia działalności przestępczej. Chociaż nielegalny przepływ alternatywnych, mniej szkodliwych wyrobów tytoniowych (0,4 mld) nie stanowi jeszcze znaczącej części całkowitej konsumpcji tego typu produktów w UE, wraz ze wzrostem popytu palne wyroby tytoniowe mogą w coraz większym stopniu wpadać w ręce nielegalnych handlarzy i przemytników.
Czytaj więcej: Co dziesiąty palacz na Litwie pali papierosy z przemytu
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym dziennika „Kurier Wileński” Nr 29 (81) 19-25/07/2025