Centrum Solidarności Stoczni Szczecińskiej — Świetlica wolności

Dokument zakłada przygotowania do stworzenia ogólnodostępnej instytucji edukacyjno-kulturalnej, zgodnie z wymogami konserwatora zabytków w okresie najbliższych 5 lat. Władze miasta i Centrum przewidują, że świetlica stanie się „Przystankiem Stocznia” — miejscem przybliżania lokalnego dziedzictwa oraz historii Solidarności Pomorza Zachodniego.

Historia Świetlicy stoczniowej, przy Stoczni im. Adolfa Warskiego, sięga końca lat 30. XX w. Budynek, o powierzchni niemal 8 tys. m², stanowił swego rodzaju zaplecze kulturalno-rekreacyjne dla załogi. Organizowano w niej akademie, koncerty, bale sylwestrowe, a także spotkania i rozmowy, ważne dla integracji robotniczej społeczności. Wyjątkowość miejsca podkreśla fakt, że przetrwała niemal cały okres II wojny światowej bez zniszczeń — co dziś czyni ją jedną z niewielu oryginalnie zachowanych przestrzeni stoczniowych.

Stocznia Szczecińska była przez dekady jednym z kluczowych ośrodków przemysłu stoczniowego w Polsce. Zatrudniała tysiące pracowników. Była miejscem intensywnej pracy, ale także środowiskiem kształtującym silne więzi społeczne i obywatelskie. Świetlica stoczniowa, była sercem życia społecznego zakładu. W czasie strajku zamieniła się w centrum decyzyjne i miejsce spotkań Komitetu Strajkowego. To tam odbywały się burzliwe debaty, narady oraz negocjacje między robotnikami a władzami PRL. Jej funkcja, jako przestrzeni dialogu i determinacji, czyni ją dziś symbolem odwagi i obywatelskiego zaangażowania.

Świetlica zyskała pierwszą szczególną rangę w styczniu 1971 r., w trakcie fali protestów wywołanych wydarzeniami grudnia 1970. I sekretarz KC PZPR Edward Gierek stawił się tam w towarzystwie generała Jaruzelskiego i premiera Jaroszewicza, by wysłuchać robotniczych żądań. Edmund Bałuka, reprezentujący strajkujących, wygłosił emocjonalne przemówienie — po raz pierwszy w powojennej historii władza częściowo ustąpiła przed robotniczymi żądaniami. W sierpniu 1980 stocznia stała się kluczowym miejscem narodzin Solidarności. 18 sierpnia powstał tam Międzyzakładowy Komitet Strajkowy (MKS), który sformułował 36 postulatów. Domagano się m.in. wolnych związków zawodowych, zniesienia cenzury oraz upamiętnienia ofiar Grudnia 1970. Cztery dni później, 30 sierpnia, sala świetlicy stała się areną negocjacji i oficjalnego podpisania Protokołu Ustaleń między MKS pod przewodnictwem Mariana Jurczyka a Komisją Rządową reprezentowaną przez wicepremiera Kazimierza Barcikowskiego. Było to pierwsze sierpniowe porozumienie — „Porozumienie Szczecińskie”, które gwarantowało legalizację niezależnych, socjalistycznych związków zawodowych. Warto podkreślić, że choć centralnie odwołano się do wzorców gdańskich, to szczecińskie porozumienie różniło się zakresem — zakładało wolne związki „zgodne z Konstytucją PRL” oraz przekształcenie MKS w komisje robotnicze, a następnie wybory. Niedawne analizy historyczne nazywają tamto wydarzenie „wydarzeniem bez precedensu” — świadczącym o sile lokalnego ruchu obywatelskiego.

Kulminacyjnym momentem tych wydarzeń było podpisanie porozumienia zawieszającego strajk w świetlicy stoczniowej, która odegrała nie tylko symboliczną, ale i praktyczną rolę w organizowaniu strajku oraz prowadzeniu negocjacji z przedstawicielami władzy komunistycznej.

Świetlica pozostawała areną oporu także po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 r. Członkowie Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego zostali brutalnie aresztowani, a sam budynek prowokacyjnie zamknięto.

W kolejnych dekadach wnętrza niszczały. Dokumentacja zdjęciowa ukazywała stojące krzesła, kurtyny, banery z hasłami i zniszczoną infrastrukturę. od roku 2007 miasto Szczecin zaczęło działać. Podpisano list intencyjny z Towarzystwem Finansowym Silesia, właścicielem budynku, w celu ustanowienia muzeum lub instytucji pamięci. Następnie, w roku 2015 przejęto budynek, by zainicjować drobne remonty i umożliwić „Noc Muzeów”. I wreszcie w roku 2023 powstało Centrum Solidarności „Stocznia” — jednostka ministerstwa kultury, która faktycznie uzyskała użyczenie obiektu. Centrum Solidarności „Stocznia” to projekt o ogromnym znaczeniu historycznym, społecznym i edukacyjnym. Inicjatywa ta ma na celu upamiętnienie dziedzictwa szczecińskiego ruchu robotniczego, ze szczególnym uwzględnieniem wydarzeń Sierpnia 1980 roku oraz roli, jaką odegrała Stocznia Szczecińska im. Adolfa Warskiego w procesie przemian demokratycznych w Polsce.

 To właśnie w Szczecinie, równolegle z wydarzeniami w Gdańsku, rozegrał się jeden z najważniejszych rozdziałów współczesnej historii Polski. Obecnie trwają prace nad zabezpieczeniem i adaptacją świetlicy jako kluczowego elementu Centrum Solidarności. Zostanie ona zachowana w autentycznym kształcie, z oryginalnym wystrojem wnętrz, aby jak najwierniej oddać atmosferę historycznych dni sierpniowych. Będzie stanowić centralny punkt narracji muzealnej i miejsce spotkań edukacyjnych.

Centrum pełnić będzie funkcję muzealno-edukacyjną oraz dokumentacyjną. Jego celem jest zarówno ochrona dziedzictwa materialnego i niematerialnego Stoczni, jak i upowszechnianie wiedzy o przemianach społeczno-politycznych w Polsce w drugiej połowie XX w. Podkreśla się także współpracę z Instytutem Pamięci Narodowej i Centrum Dialogu „Przełomy” — aby tworzyć sieć edukacyjną i kulturalną na Pomorzu Zachodnim czy przeprowadzać odczyty, spotkania i konferencje z udziałem działaczy NSZZ Solidarność z lat 80. Główne filary działalności Centrum obejmować będą: muzeum historyczne (ekspozycje stałe i czasowe, opowiadające historię Stoczni Szczecińskiej, strajków sierpniowych, działalności związkowej, represji wobec opozycji, codziennego życia stoczniowców i ich rodzin; zostaną wykorzystane multimedia, relacje świadków, zdjęcia, dokumenty oraz artefakty stoczniowe), przestrzeń edukacyjną (oferta skierowana do szkół, uczelni i instytucji kultury — Centrum planuje organizować warsztaty, lekcje muzealne, panele dyskusyjne oraz programy dla młodzieży i nauczycieli; edukacja ma nie tylko przekazywać wiedzę historyczną, ale także kształtować postawy obywatelskie i promować wartości solidarności, dialogu i odpowiedzialności społecznej); archiwum społeczne (dokumentacja losów stoczniowców i ich rodzin, zbieranie wspomnień, fotografii, dokumentów i pamiątek związanych z ruchem oporu i codziennym życiem w czasach PRL; archiwum będzie dostępne dla badaczy, dziennikarzy i wszystkich zainteresowanych historią lokalną); ośrodek debat i spotkań (przestrzeń otwarta na debatę publiczną, spotkania z działaczami opozycji, historykami, artystami, a także na prezentacje filmów dokumentalnych i debat o współczesnym znaczeniu solidarności).

W centrum planów rozwoju instytucji znajduje się edukacja historyczna i obywatelska. Centrum nie ma być jedynie miejscem prezentowania przeszłości, ale przestrzenią refleksji nad teraźniejszością i przyszłością. Szczególny nacisk zostanie położony na: lekcje żywej historii — z udziałem świadków wydarzeń Sierpnia ’80 oraz byłych stoczniowców: programy szkoleniowe dla nauczycieli, które pomogą w prowadzeniu zajęć o historii opozycji demokratycznej; interdyscyplinarne programy edukacyjne, łączące historię z naukami społecznymi, sztuką i etyką. Centrum będzie także współpracować z uczelniami, instytutami badawczymi oraz międzynarodowymi partnerami, takimi jak Europejska Sieć Miejsc Sumienia, by podkreślić rolę Stoczni Szczecińskiej w globalnym kontekście walki o prawa człowieka. Projekt ma również ożywić przestrzeń poprzemysłową na terenach dawnej stoczni, integrując działalność muzealną z rewitalizacją miejską i kulturą lokalną. Planowane są działania artystyczne, murale, instalacje multimedialne oraz festiwale tematyczne.