Dziś tylko nieliczni wilnianie wiedzą, że przed ponad stu laty w mieście rozpoczęto budowę okazałej świątyni. Zaprojektowany przez Antoniego Wiwulskiego kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa miał stanąć na placu pomiędzy ulicami, noszącymi obecnie nazwy A. Vivulskio i Vytenio. Tak się złożyło, że nigdy nie doszło do ostatecznej realizacji tego projektu.
Budowę kościoła rozpoczęto w roku 1913. Zostały wzniesione mury, nawa główna, rozpoczęto wznoszenie wieży i prezbiterium. Prace nad budową przerwała najpierw I wojna światowa. Podczas II wojny światowej niewykończony budynek kościoła został uszkodzony, zaś w latach 60. ub. wieku zarządzeniem władz LSSR zburzony. Na fundamentach kościoła wzniesiono Pałac Kultury Budowlanych. Obecnie działa tu teatr Vilniaus klasika.
Symbolicznie, że w roku, kiedy jest obchodzona 100. rocznica śmierci Antoniego Wiwulskiego (1877-1919) Wilno oddało hołd pamięci polskiemu architekcie. W ramach zainicjowanego przez stołeczny samorząd projektu „Tworzę Wilno” („Kuriu Vilnių”) przy ulicy nazwanej jego imieniem została odsłonięta rzeźba z brązu przedstawiająca kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa. Jej autorami są litewscy architekci Gintaras Čaikauskas i Tadas Gutauskas.
„Największym marzeniem artysty i architekta jest realizacja jego zamierzeń, dlatego w taki sposób postanowiono uwiecznić wielkiego artystę i oddać mu hołd, podkreślając ponadczasowość jego idei” – powiedział podczas uroczystości odsłonięcia rzeźby prof. Gintaras Čaikauskas.
Rzeźba przedstawia przestrzenny model świątyni zaprojektowanej przez Wiwulskiego, odlany z brązu w skali 1:50 i odtworzony z dużą dokładnością i starannością na podstawie szkiców architekta. Dzieło litewskich architektów poświęcił biskup Darius Trijonis. Z tej okazji stołeczny samorząd uporządkował tereny wokół nowego pomnika.
– Na ulicach A. Vivulskio i Vytenio wyłożono ponad 2 000 nowych płyt chodnikowych, odnowiono przejścia dla pieszych, zainstalowano na nich sygnalizatory dźwiękowe dla osób niewidomych i słabowidzących oraz zjazdy dla wózków dziecięcych i osób niepełnosprawnych. Zadbano także z zazielenienie pobliskich terenów. Dla oświetlenia rzeźby zainstalowane zostało specjalne oświetlenie. Na modernizację tego miejsca samorząd stołeczny przeznaczył 25 tys. euro. Kolejne 20 tys. euro przeznaczyliśmy na realizację projektu rzeźby – wspomniał wicemer Wilna Vytautas Mitalas.
Antoni Wiwulski był polskim rzeźbiarzem i architektem, znanym przede wszystkim jako twórca pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie, Trzech Krzyży w Wilnie, a także kaplicy Objawienia Najświętszej Maryi Panny w Szydłowie. Był także autorem wielu rzeźb: portretów, kompozycji figuralnych o charakterze symbolicznym oraz religijnym, studiów i szkiców do pomników.
W „Encyklopedii Ziemi Wileńskiej ” czytamy: „(…) Urodzony w Rosji Antoni Wiwulski (1877-1919) pochodził z drobnej szlachty polskiej osiadłej na Litwie. W Wilnie zamieszkał w 1912 r., otworzył tu własną pracownię rzeźbiarską. Na zlecenie ks. bpa Edwarda Roppa zaprojektował kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa. Świątynię zaczęto budować w 1913 roku. Prace przerwała pierwsza wojna światowa, ale artysta pracował dalej. W latach okupacji niemieckiej zajmował się rzeźbieniem ołtarzy. Jednakże kościół nigdy nie został ukończony (…)
W 1915 roku według jego projektu ustawiono na Górze Zamkowej krzyż upamiętniający zamordowanych tu powstańców z 1863 roku, który wkrótce z rozkazu władz niemieckich został zniszczony. Ponownie krzyż ustawiono w styczniu 1921 roku, już po śmierci artysty. W 1915 roku ksiądz Kazimierz Mikołaj Michalkiewicz, administrator apostolski Wilna, rozpoczął zbiórkę funduszy na odbudowę wileńskich Trzech Krzyży. Wiwulski wykonał projekt pomnika. Trzy Krzyże stanęły w całej okazałości w 1916. Artysta po raz pierwszy użył wtedy żelazobetonu, materiału wówczas rzadko używanego. Krzyże przetrwały do 1950 roku, kiedy decyzją władz komunistycznych zostały wysadzone w powietrze. Dopiero w 1989 roku pomnik odbudowano.
CZYTAJ WIĘCEJ: Wawrzyniec Gucewicz – zasłużył na wdzięczną pamięć potomnych
W 1917 roku Wiwulski wykonał tablicę pamiątkową w kościele pw. św. Janów ku czci Tadeusza Kościuszki, zaprojektował pomnik Kościuszki i księcia Kiejstuta. Wcześniej, w 1903 r., zaprojektował kaplicę w Szydłowie (Šiluva) na Żmudzi (zbudowana w l. 1912-1924). Jesienią 1918 roku Niemcy opuścili Wilno, a wraz z nimi wyjechał do Kowna rząd litewski. Rozpoczął się w Wilnie krótki okres władzy Polaków. Na początku 1919 roku do miasta zbliżały się wojska bolszewickie. Członkowie Samoobrony Wilna, do której należał Wiwulski, pełnili dyżury w mieście. 3 stycznia pełniąc dyżur na ul. Zarzecznej przeziębił się, zachorował na zapalenie płuc i wkrótce zmarł (..)”.
O tym smutnym wydarzeniu przypomina dziś odlany z brązu szynel Wiwulskiego umieszczony na ścianie kamienicy nr 5, przy której artysta pełnił swój ostatni dyżur. Powszechnie się sądzi, że Wiwulski oddał swój płaszcz zziębniętemu koledze…
Antoni Wiwulski został pochowany w krypcie kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa. W 1964 r. szczątki przeniesiono na cmentarz na Rossie.
Fot. vilnius.lt