Patriarcha Bartłomiej I przybył na Litwę po tym, jak Patriarchat Konstantynopola przywrócił do stanu duchownego pięciu litewskich duchownych prawosławnych, których zwierzchnik Litewskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego abp Innocenty w czerwcu ub.r. pozbawił tego statusu.
Tymczasem Litewska Archidiecezja Prawosławna Patriarchatu Moskiewskiego nie uznaje tej decyzji. Według jej przedstawicieli wydalenie z kapłanów nie jest karą dyscyplinarną, lecz sankcją za „złamanie przysięgi, składanie fałszywych zeznań, nieposłuszeństwo wobec biskupa, organizowanie spisku przeciwko biskupowi i braciom duchownym, burzenie pokoju w Kościele, dążenie do przejścia pod inną jurysdykcję kościelną bez zgody swojego biskupa”.
Wróciła nadzieja
W czerwcu ub.r. prawosławni księża Litewskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego: Ginataras Sungaila, Vitalijus Mockus, Vitalis Dauparas, Władimir Sielawko i Gieorgij Ananiew, decyzją metropolity wileńskiego i litewskiego abp Innocentego zostali usunięci ze stanu duchownego za to, że skrytykowali rozpętaną przez Rosję wojnę na Ukrainie i popierającego tę wojnę patriarchę moskiewskiego i całej Rusi Cyryla. W tej sytuacji księża zwrócili się do Patriarchatu Konstantynopola – jako najwyższej instancji w światowym prawosławiu – z prośbą o zezwolenie na przywrócenie na Litwie kanonicznego podporządkowania temu właśnie patriarchatowi. Patriarcha Konstantynopola przychylił się do tej prośby.
– Litewska Archidiecezja Prawosławna Patriarchatu Moskiewskiego nadal nie uznaje tej decyzji. Jak twierdzą jej przedstawiciele, sąd był rzekomo niesprawiedliwy i zostały naruszone procedury. Tymczasem najwyższa instancja Patriarchatu Konstantynopola przez pół roku dokładnie badała tę sprawę i stwierdziła jak w sentencji. Przyjęto więc nas do Patriarchatu Konstantynopola, ponieważ Patriarchatowi Moskiewskiemu nie możemy już służyć – powiedział „Kurierowi Wileńskiemu” ks. Vitalis Dauparas.
Z kolei ks. Władimir Sielawko w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” stwierdził, że czuje się obecnie podniesiony na duchu i emocjonalne. – Wróciła nadzieja, ponieważ do tej chwili było bardzo ciężko. Jak będzie dalej, zobaczymy. Na razie żadnych konkretów nie znamy, ale najważniejsze, że znów możemy odprawiać msze święte, a to dla każdego kapłana jest najważniejsze. Jesteśmy po prostu szczęśliwi, że prawda i sprawiedliwość zwyciężyła – zaznaczył ks. Sielawko.
Czytaj więcej: Xi Jinping w Moskwie. Czy Chiny dostarczą broń Rosji?
Ideologia „świętej Rosji” potępiona
Ks. Ginataras Sungaila w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” przypomniał, że 17 lutego został ogłoszony oficjalny raport. Patriarchat Konstantynopola dokładnie zbadał apelację pięciu duchownych i unieważnił decyzję Litewskiej Archidiecezji Prawosławnej Patriarchatu Moskiewskiego. Przywrócił do stanu duchownego pięciu litewskich księży prawosławnych.
– Na odpowiedź na apelację czekaliśmy ponad pół roku. W odpowiedzi napisano, że zostaliśmy ukarani nie z powodu naruszeń kanonu, nie z powodu kościelnych kryteriów, ale dlatego że sprzeciwiamy się wojnie na Ukrainie. 17 lutego zostaliśmy przywróceni do stanu duchownego i mogliśmy służyć wiernym w sakramentach. Ale jako że sytuacja jest bardzo skomplikowana, a Patriarchat Moskiewski nie uznał decyzji Konstantynopola, to obecnie wszyscy jesteśmy podporządkowani Patriarchatowi Konstantynopola opowiada ks. Ginataras Sungaila. – Miesiąc po tym, jak zostaliśmy przywróceni, patriarcha Bartłomiej I odwiedził Litwę i spotkaliśmy się z nim. Obecnie odprawiamy msze święte, sprawujemy obrzędy kościelne i sakramenty jako księża przynależący do Konstantynopola – dodaje.
Tymczasem głowa Patriarchatu Moskiewskiego Cyryl wciąż popiera wojnę na Ukrainie, a w swoich kazaniach usprawiedliwia działania władz Federacji Rosyjskiej. Niejako sformułował ideologię „świętej Rosji”, którą się posługuje w swojej niechrześcijańskiej propagandzie.
– Tę ideologię „świętej Rosji” potępił patriarcha Bartłomiej I podczas wizyty na Litwie. Mówił, że jest głęboko rasistowska; to ideologia, która głosi, że Ukraina powinna być połączona z Moskwą, a Moskwa powinna przewodzić. Ta ideologia była używana przez Putina jako usprawiedliwienie wojny. Dla nas to był najważniejszy moralny dylemat – że Patriarchat Moskiewski używa religii jako instrumentu usprawiedliwiającego wojnę na Ukrainie. Nie chcieliśmy się z tym zgodzić, dlatego zaczęliśmy to otwarcie krytykować. I właśnie wtedy zaczął się nasz konflikt z Rosyjskim Kościołem Prawosławnym. Teraz na szczęście, gdy przynależymy do Konstantynopola, jesteśmy od tego wolni – zaznacza ks. Sungaila.
| Fot. LRVK
Wielkanocne szczęście
Ksiądz Vitalijus Mockus w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” powiedział, że chociaż na razie duchowni przyłączeni do Patriarchatu Konstantynopola nie mają stałych miejsc modlitwy, to samorząd stołeczny i rząd pomagają w ich zorganizowaniu. – Modlimy się w byłym więzieniu na Łukiszkach, w Markučiai, gdzie jest muzeum Puszkina, została nam przekazana kapliczka św. Barbary. W domu Ukraińców mamy niewielki pokój, w którym urządziliśmy kapliczkę – wymienia ks. Mockus.
– Ten rok, po tym, jak byliśmy usunięci ze stanu duchownego, to był najgorszy czas w moim życiu. Kiedy została przyjęta nasza apelacja, odrodziła się nadzieja, że zostaniemy przywróceni do stanu duchownego. Chwilę, gdy dowiedzieliśmy się, że zostaliśmy przywróceni, można przyrównać do Wielkanocy, to ogromne szczęście. Myślę, że ten dzień zostanie na zawsze w naszej pamięci. Na razie w Patriarchacie Konstantynopola nie pełnimy żadnych obowiązków, nie mamy wyznaczonych miejsc służby ani swoich parafii – mówi ks. Mockus.
Ks. Gieorgij Ananiew w krótkiej rozmowie z „Kurierem Wileńskim” również potwierdził, że jest bardzo szczęśliwy z przywrócenia do stanu duchownego.
Czytaj więcej: Premier Šimonytė pozdrawia w Światowy Dzień Kultury
Porozumienie na rzecz wolności wyznania
Podczas swojej wizyty na Litwie patriarcha Bartłomiej I spotkał się z premier Ingridą Šimonytė. Między Patriarchatem Konstantynopola a Litwą zostało podpisane porozumienie o współpracy.
„Podczas spotkania premier Ingrida Šimonytė podziękowała patriarsze Bartłomiejowi za uwagę poświęconą litewskiej wspólnocie prawosławnej i jej troskom. A także podkreśliła, jak ważna jest decyzja Ekumenicznego Patriarchatu Konstantynopolitańskiego o uwzględnieniu apelacji pięciu litewskich duchownych prawosławnych, przywróceniu im statusu religijnego i przyjęciu do Kościoła macierzystego po decyzji patriarchy moskiewskiego Cyryla o wydaleniu ich ze stanu duchownego. To ważny krok zapewniający wolność religijną na Litwie” – napisano w nadesłanym oświadczeniu z Departament Komunikacji Rządu RL.
Po spotkaniu premier Šimonytė i patriarcha Bartłomiej I podpisali umowę między rządem RL a Ekumenicznym Patriarchatem Konstantynopolitańskim, której celem jest dalsze wzmocnienie i rozwój współpracy w dziedzinach będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, aby ułatwić wyznawcom prawosławia na Litwie korzystanie z wolności sumienia i wyznania.
Patriarcha Bartłomiej I powiedział, że jego wizyta w Wilnie ma na celu zacieśnienie więzi między patriarchatem a Republiką Litewską we wszystkich dziedzinach będących przedmiotem wspólnego zainteresowania. – Jak określa umowa o współpracy, wspieramy życzenia zarówno litewskich duchownych prawosławnych, jak i wiernych reprezentujących inne zróżnicowane grupy etniczne na Litwie, aby mogli postępować zgodnie z własnym sumieniem i przywrócić sprawiedliwość historyczną, praktykując swoją wiarę w kościele, który jest bezpośrednio podporządkowany Ekumenicznemu Patriarchatowi Konstantynopolitańskiemu – podkreślił Bartłomiej na konferencji prasowej zorganizowanej w siedzibie rządu.
| Fot. LRVK
Ku nowej strukturze litewskiego prawosławia
W tej sytuacji na Litwie zaistniała możliwość powołania struktury kościelnej podległej Patriarchatowi Konstantynopola, jak powiedział przebywający z wizytą w Wilnie patriarcha Konstantynopola Bartłomiej I. – Dzisiaj otwiera się przed nami perspektywa i możliwość wspólnego dążenia do powołania na Litwie egzarchatu Ekumenicznego Patriarchatu Konstantynopolitańskiego – powiedział patriarcha Konstantynopola po podpisaniu umowy.
Egzarchat jest jednostką administracyjną w Kościele prawosławnym lub w katolickich Kościołach wschodnich, składającą się z kilku diecezji (eparchii).
Jak podkreślił Bartłomiej I, powołanie takiej struktury jest nie tylko dążeniem duchownych, lecz także osób wierzących na Litwie. – Popieramy dążenie obu grup, zarówno księży prawosławnych, jak też osób wierzących – powiedział podczas konferencji prasowej patriarcha Konstantynopola.
Jak zaznaczył, możliwość wyznawania wiary w kościele będącym pod jurysdykcją Ekumenicznego Patriarchatu Konstantynopolitańskiego to także przywrócenie sprawiedliwości historycznej.
Czytaj więcej: Cerkiew św. Paraskiewy w Wilnie, miejsce cudów
Cerkiew nie zgadza się na powrót duchownych
Litewska Archidiecezja Prawosławna Patriarchatu Moskiewskiego informuje, że jej byli duchowni – księża: Ginataras Sungaila, Vitalijus Mockus, Vitalis Dauparas, Władimir Sielawko i Gieorgij Ananiew – zostali wydaleni ze stanu duchownego za popełnienie poważnych przestępstw kościelnych. Jak podano, ich działalność została dokładnie zbadana przez sąd kościelny, który potwierdził następujące przewinienia: lekceważenie przysięgi kapłana i złamanie przysięgi (kanon 25 Reguły Świętych Apostołów); nieposłuszeństwo wobec ordynariusza i działalność publiczna bez błogosławieństwa biskupa dla niej (kanon 39 Reguły); spisek przeciwko swojemu biskupowi i braciom duchownym, a także zniszczenie pokoju kościelnego (art. 18 i art. 34 statutów IV Zgromadzenia Ogólnego Litewskiego Kościoła Prawosławnego); chęć przeniesienia się do innej jurysdykcji kościelnej, bez błogosławieństwa biskupa (art. 16 statutów I Zgromadzenia Ogólnego), udział w kampanii mającej na celu dyskretyzację Kościoła i jego hierarchy (kanon 55 Reguły), a także ich braci duchownych. Na tej podstawie zwierzchnik Litewskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego abp Innocenty w czerwcu ub.r. pozbawił duchownych tego statusu.
17 lutego raport zamieszczony na stronie internetowej Patriarchatu Konstantynopola stwierdził, że Synod Kościoła Prawosławnego w Konstantynopolu, na zalecenie patriarchy Bartłomieja, „przywrócił” „dawny status kościelny” osobom wydalonym z duchowieństwa. Tym samym patriarcha Konstantynopola przyjął ich pod swoją jurysdykcję.
Jak ponadto zaznaczają przedstawiciele Litewskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego, stosunek byłych księży do wojny na Ukrainie nie różni się od stanowiska Cerkwi litewskiej w tej sprawie – ta potępiła agresję i wojnę przeciwko Ukrainie już następnego dnia po rozpoczęciu wojny, tj. 25 lutego 2022 r. Abp Innocenty potępił wówczas wojnę i wyraził dezaprobatę dla stanowiska patriarchy Cyryla. Ta dezaprobata została ogłoszona przez metropolitę w oficjalnych oświadczeniach w marcu i kwietniu ub.r. Tymczasem posiedzenie sądu kościelnego, który rozpatrywał sprawę wspomnianych duchownych, odbył się znacznie później – pod koniec czerwca 2022 r.
Agresję przeciwko Ukrainie potępili przywódcy Litewskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego, duchowni i świeccy. Odpowiednie oświadczenia z tysiącami podpisów zostały przekazane prezydentowi RL.
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 13(38) 01-07/04/2023