„Miniony 1990 rok, był rokiem Litwy. I nie tyko na Litwie” — tak 31 grudnia 1990 r. na jednym z archiwalnych nagrań mówił przewodniczący Rady Najwyższej Vytautas Landsbergis, czyli ówczesna faktyczna głowa państwa.
11 marca 1990 r. Rada Najwyższa Litwy ogłosiła przywrócenie niepodległości państwa litewskiego. Moskwa nie zgodziła się z decyzją Litwy. Sowiecka centrala w ciągu całego roku próbowała naciskać na Wilno, aby odwołało lub wstrzymało działanie Aktu Niepodległości. Najbardziej dramatyczne wydarzenia jednak odbyły się na początku stycznia roku następnego.
Czytaj więcej: Obchody Dnia Obrońców Wolności jak pamięć o epokowym przełomie
„Bronić legalnych władz”
7 stycznia Związek Sowiecki wzmocnił kontyngent swych wojsk w trzech krajach bałtyckich. W nocy z 7 na 8 stycznia na ulicach Wilna pojawiły się czołgi. Dnia następnego pod siedzibą Rady Najwyższej ruch „Jedinstvo” oraz prokomunistyczne środowiska zorganizowały kilkutysięczną demonstrację, która protestowała przeciwko podwyżkom cen. Tłum próbował wedrzeć do środka parlamentu. Vytautas Landsbergis zaapelował przez radio do mieszkańców, aby przybyli pod gmach Rady Najwyższej w celu bronienia legalnych władz. Ówczesny parlament, w celu uspokojenia nastrojów społecznych, postanowił wstrzymać podwyżkę cen. 10 stycznia Michaił Gorbaczow wystosował wobec Litwy ultimatum, w którym żądał przywrócenia konstytucji ZSRS na terenie Litwy. Rada Najwyższa ultimatum odrzuciła. Następnego dnia wojsko sowieckie rozpoczęło bezpośrednią agresję. Najpierw zajęto gmach Departamentu Ochrony Kraju, a później Dom Prasy. Z Domu Prasy wyrzucono redakcje popierające niepodległość Litwy, w
tym redakcję „Kuriera Wileńskiego”.
W nocy z 12 na 13 stycznia sowieckie oddziały przeprowadziły szturm siedziby Litewskiego Radia i Telewizji oraz wieży telewizyjnej. Tej nocy zginęło 14 osób. Najmłodsi obrońcy niepodległości mieli po 17 lat. Na szturm Rady Najwyższej sowieci nie zdecydowali się. 16 stycznia odbył się uroczysty pogrzeb ofiar, który przerodził się w wielotysięczną manifestację narodową. Szacuje się, że pożegnać ofiary sowieckiej agresji przyszło do 500 tys. osób.
Przez kolejne miesiące na Litwie utrzymywał się swoisty okres dwuwładzy. Powrót do przeszłości był jednak już zamknięty. 11 lutego litewską niepodległość uznała Islandia. Kilka tygodni później zrobiła to samo Dania. Warto podkreślić, że pierwszym krajem uznającym niepodległość Litwy była Mołdawia. Rada Najwyższa tego kraju podjęła odpowiednią uchwałę 31 maja 1990 r. Trzeba tylko pamiętać, że wówczas Mołdawia nie była niepodległym krajem, tylko republiką związkową.
Obchody 13 stycznia
29 lipca 1991 r. litewską niepodległość uznała Rosyjska Federacja. Ostatecznie Litwa uzyskała niepodległość po upadku puczu w Moskwie 23 sierpnia. Od tego dnia kraje zachodnie zaczęły lawinowo uznawać niepodległość. Polska uczyniła to 26 sierpnia.
27 listopada 1991 r. Rada Najwyższa uchwaliła, że 13 stycznia będzie obchodzony jako Dzień Obrońców Wolności. Obchody odbywają się każdego roku. W tym roku tradycyjnie rozpoczną się 12 stycznia. Wówczas zapłoną ogniska pamięci pod wieżą telewizyjną, siedzibą publicznego nadawcy oraz Sejmem RL. O godz. 20:00 w kościele św. Janów odbędzie się koncert „In memoriam”. W sobotę 13 stycznia o godz. 10:00 nastąpi uroczyste posiedzenie Sejmu, na którym obędzie się ceremonia wręczenia Nagród Wolności. W niedzielę tradycyjnie odbędzie się bieg „Drogą życia i śmierci”. Uczestnicy wydarzenia pobiegną od cmentarza Antokolskiego do wieży telewizyjnej.
Czytaj więcej: 13 stycznia a Ukraina: Wróg pozostaje ten sam