| Fot. Marian Paluszkiewicz
W ciągu ostatnich czterech lat na Litwie zmniejszyła się liczba uczniów w wieku 15–16 lat, którzy regularnie palili papierosy i spożywali alkohol. Potwierdziło to nowe badanie dotyczące używania alkoholu i innych substancji psychoaktywnych w szkołach europejskich (ESPAD).
Koordynatorem badań ESPAD na Litwie była prezes Litewskiego Stowarzyszenia Badań Edukacyjnych, prof. Uniwersytetu w Kłajpedzie, dr Liudmila Rupšienė.
– Badania ESPAD są przeprowadzane regularnie co cztery lata. Możemy więc dokładnie porównać tendencje spożycia alkoholu wśród młodzieży. Na Litwie w badaniu uczestniczyli uczniowie urodzeni w 2003 r. Co dotyczy alkoholu, to mamy progres, wreszcie zaczęła spadać liczba uczniów, którzy spożywają ten trunek. Oczywiście, że do spadku przyczyniły się wprowadzone reformy alkoholowe. Niepokojące jest to, że według badań dziewczynki częściej i więcej spożywają alkoholu – komentuje dla „Kuriera Wileńskiego“ dr Liudmila Rupšienė.
Co najmniej raz w ciągu ostatnich 30 dni poprzedzających badanie 27 proc. ankietowanych spożywało alkohol. Tylko cztery kraje europejskie mają lepsze wskaźniki niż Litwa: Kosowo (10 proc. ankietowanych), Islandia (11 proc.), Norwegia (25 proc.) i Szwecja (25 proc.), najgorszy wskaźnik odnotowano w Danii (74 proc.).
Czytaj więcej: Czy antyalkoholowa kampania poniosła fiasko?
– Wskaźniki spożycia alkoholu wśród litewskich uczniów systematycznie się poprawiają. Najwyższy szczyt był osiągnięty w 2003 r., gdy 98 proc. respondentów przyznało się do spożycia alkoholu przynajmniej raz w życiu, a 77 proc. przyznało, że spożywało alkohol w ciągu ostatnich 30 dni poprzedzających badanie – mówi badaczka.
Poprawę na Litwie pokazuje porównanie z innymi krajami, które także brały udział w badaniach ESPAD, gdzie szczyt osiągnięto również w 2003 r., ale średnia tych państw była niższa niż na Litwie: 91 proc. respondentów przyznało się do spożycia alkoholu przynajmniej raz w życiu, a 63 proc. przyznało, że spożywało alkohol w ciągu ostatnich 30 dni poprzedzających badanie.
Chociaż badanie pokazuje spadek niektórych szkodliwych nawyków wśród uczniów w wieku 15–16 lat, pojawiają się nowe wyzwania.
– Na Litwie w 2003 r. 80 proc. uczniów biorących udział w badaniu mówiło, że przynajmniej raz w życiu paliło. W 2019 r. 54 proc. uczestników badania stwierdziło, że przynajmniej raz w życiu paliło zwykłe papierosy. W 2003 r. 55 proc. nastolatków w wieku 13 lat i młodszych przynajmniej raz paliło zwykłe papierosy, a w 2019 – 33 proc. W 2003 r. 13 proc. paliło już codziennie, a w 2019 r. – 4 proc. – mówi akademiczka.
Nowe dane wskazują jednak na wzrost palenia e-papierosów. Zbieranie tych danych rozpoczęto w 2015 r., od tego czasu liczba uczniów w wieku 15–16 lat, którzy przynajmniej raz palili papierosy elektroniczne, wzrosła na Litwie z 46 proc. do 65 proc. Podobne rozpowszechnienie e-papierosów wśród młodzieży notuje się w Monako (63 proc.), Czechach (60 proc.), na Łotwie (52 proc.), w Estonii (54 proc.) i w Polsce (56 proc.).
– Niestety, nie mamy dokładnych danych na temat odsetka nastoletnich palaczy – którzy wybierają papierosy elektroniczne z nikotyną, a którzy substancje beznikotynowe. Jak dotąd metodologia badań nie ujawnia tego dokładnie – zaznacza Rupšienė.
| Fot. Marian Paluszkiewicz
Według badań, nastąpił niewielki spadek nielegalnego używania narkotyków wśród uczniów.
Na Litwie ten wskaźnik zaczął nieznacznie spadać z 21 proc. w 2011 roku do 19 proc. w 2019, co pokazuje niewielką tendencję spadkową w zakresie nielegalnych narkotyków, którą obserwuje się również w innych krajach europejskich.
Według ostatnich badań ESPAD, 19 proc. uczniów na Litwie próbowało co najmniej 1-2 razy w życiu nielegalnego narkotyku. Średnia krajowa ESPAD to 17 proc. Problem z narkotykami wśród uczniów najczęściej występuje w Czechach (29 proc.), Włoszech (28 proc.), Łotwie (27 proc.) i Słowacji (25 proc.).
– Niepokojące jest to, że wzrasta liczba młodzieży, która przyjmuje leki uspakajające lub nasenne. Na Litwie jeden na pięciu uczestników badania ESPAD wskazał, że przynajmniej raz w życiu przyjmował środki uspokajające lub nasenne bez zalecenia lekarza. Te leki częściej zażywają dziewczynki. Tymczasem średnia krajów uczestniczących w badaniu ESPAD to 6,6 proc. Gorzej jest tylko na Słowacji i Łotwie, gdzie 23 proc. przynajmniej raz w życiu stosowało środki uspokajające lub nasenne bez zaleceń lekarza – komentuje profesor.
Czytaj więcej: W drodze kolejne ograniczenia w handlu alkoholem
Coraz większy niepokój budzi spożywanie przez młodzież innych substancji psychoaktywnych. Na Litwie 5,6 proc. uczestników badania ESPAD zgłosiło używanie nowych substancji psychoaktywnych, 4,3 proc. używanie syntetycznych kannabinoidów, 0,9 proc. – syntetycznych katynonów. Średnie dla krajów ESPAD to odpowiednio: 3,4 proc., 3,1 proc. i 1,1 proc. Dane z krajów sąsiednich są nieco wyższe jak na Litwie: w Estonii używanie nowych substancji psychoaktywnych wynosi 6,6 proc., na Łotwie 6,4 proc., a w Polsce 5,9 proc. Ciągłe pojawianie się na rynku nowych substancji psychoaktywnych i ich dostępność dla młodzieży będzie stanowić zachętę do monitorowania tego zjawiska również w przyszłości.
– Wyniki ESPAD 2019 pokazują, że hazard za pieniądze stał się popularnym zajęciem wśród uczniów państw biorących udział w badaniu. 22 proc. respondentów (29 proc. chłopców, 15 proc. dziewcząt) powiedziało, że grało przynajmniej w jedną grę w ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie. Na Litwie liczby te są nieco niższe: odpowiednio 19 proc., z czego 25 proc. to chłopcy, 13 proc. dziewczyny. Najczęściej uczniowie grają w karty lub loterię – przedstawia dane koordynatorka badań ESPAD na Litwie.
W większości krajów, podobnie jak na Litwie, chłopcy spędzają dwa razy więcej czasu na grach internetowych niż dziewczęta.
– W krajach biorących udział w badaniach ESPAD 94 proc. respondentów powiedziało, że korzystało z mediów społecznościowych w ostatnim tygodniu poprzedzającym badanie, co jest w pełni zgodne z odpowiednim wskaźnikiem na Litwie. W większości krajów, w tym na Litwie, dziewczęta częściej niż chłopcy korzystały z mediów społecznościowych – podsumowuje dr Liudmila Rupšienė.
Badanie ESPAD trwa od 24 lat i obejmuje dane porównawcze z ponad 30 krajów europejskich. Litwa bierze udział w tym badaniu już po raz siódmy, po raz pierwszy w 1995 r.
W 2019 roku w badaniach udział wzięło 99 647 uczniów, a na Litwie 2 393 uczniów ze 198 losowo wybranych szkół podstawowych i zawodowych oraz gimnazjów. W badaniu zebrano informacje na temat doświadczeń uczniów i ich postrzegania kwestii tytoniu, alkoholu, nielegalnych narkotyków, leków i nowych substancji psychoaktywnych. Uwzględniono również korzystanie z mediów, gier i hazardu.
