Więcej

    Witold Wielki w każdej tatarskiej rodzinie

    Czytaj również...

    Przed 591. laty w Trokach zmarł wielki książę litewski Witold. Jest on ważną postacią nie tylko w pamięci historycznej Litwinów, ale również Tatarów, którzy dotychczas darzą go wielkim szacunkiem. Motiejus Jakubauskas jako działacz mniejszości tatarskiej uważa, że portret wielkiego księcia jest w każdej tatarskiej rodzinie na Litwie.

    Tatarzy litewscy darzą dużym szacunkiem Witolda Wielkiego
    | Fot. Marian Paluszkiewicz

    Trudno powiedzieć, co myślał wielki książę w ostatnich dniach swojego życia, które naprawdę było nietuzinkowe i burzliwe. Przyszły bohater narodowy Litwy prawdopodobnie przyszedł na świat w Starych Trokach w okolicach roku 1355 jako syn wielkiego księcia Kiejstuta i kapłanki pogańskiej Biruty. Pierwszą połowę życia spędził na walce ze swym stryjecznym bratem Jagiełłą, który później stał się jego sojusznikiem. Zmieniał sojusze, a nawet dwa razy przyjmował chrzest. Raz w obrządku zachodnim z rąk Krzyżaków, a kilka lat później w obrządku wschodnim. Z jednej strony wzmocnił instytucję państwa, przybliżając kraj do ówczesnych standardów europejskich. Z drugiej, na ostatnie lata panowania pada cień nieudanej koronacji. W 1429 r. król Węgier i Niemiec, Zygmunt Luksemburczyk, zaproponował koronę Witoldowi, co miało odbyć się na przełomie lata i jesieni następnego roku. Do koronacji jednak nigdy nie doszło.

    Czytaj więcej: Nieudana koronacja Witolda polityczną klęską Litwy

    Witold obok Mickiewicza

    Lista dokonań Witolda Wielkiego jest naprawdę imponująca. W świadomości masowej, oprócz zwycięstwa w Bitwie pod Grunwaldem, jest kojarzony z osiedleniem Tatarów na terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego.

    – Osoba Witolda ma dla nas szczególne znaczenie. Gdyby było inaczej, to raczej wspólnota tatarska nie postawiłaby mu pomnika w Rejżach z okazji rocznicy bitwy pod Grunwaldem. O szczególnym szacunku świadczy też to, że jego portret jest praktycznie w każdej rodzinie tatarskiej. Można powiedzieć – w każdej chacie. Też mam jego popiersie u siebie oraz inne rzeczy z nim powiązane — tłumaczy w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” Motiejus Jakubauskas, wiceprzewodniczący Związku Wspólnot Litewskich Tatarów.

    Rejże to nieduża wieś w rejonie olickim z zabytkowym meczetem i cmentarzem muzułmańskim. Ogółem na świecie wzniesiono kilkadziesiąt pomników Witolda Wielkiego. Większość powstała w latach 30. minionego wieku, kiedy na Litwie z pompą obchodzono 500. rocznicę śmierci Witolda. Jednak pierwszy pomnik wielkiego księcia, autorstwa Antoniego Wiwulskiego, powstał w 1910 r. w Krakowie. Na terenie Litwy pierwszy pomnik Witolda powstał w 1912 r. w majątku Michała Bażeńskiego w Burbiszkach. Rok wcześniej w tym samym majątku powstał pierwszy litewski pomnik Adama Mickiewicza. Autorem obu pomników był rzeźbiarz Kazimierz Ulański, pochodzący z Poniewieża.

    „We wsi żmujdzkiej Burbiszki, należącej do p. Michała Bażeńskiego, wzniesiony został pierwszy na Litwie pomnik Mickiewicza. Fundatorem jest dziedzic Burbiszek, a wykonawcą dzieła — Kazimierz Ulański, wychowaniec Krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, artysta z pięknie zapowiadającą się przyszłością. Odsłonięcie pomnika, który umieszczony został wśród wspaniałego parku, odbyło się skromnie, w obecności niewielkiego zgromadzenia; wszyscy jednak obecni czuli doniosłość chwili, na wszystkich spłynęły niezatarte wrażenia” (pisownia oryginalna) — tak opisywało uroczyste odsłonięcie pomnika wieszcza pismo „Biesiada Literacka”.

    Witoldowi Wielkiemu ogółem postawiono kilkadziesiąt pomników
    | Fot. domena publiczna

    Czytaj więcej: Niezrealizowane wizje architektów wileńskich – pomniki Adama Mickiewicza

    Rola Giedymina

    Pierwsze kontakty między Litwą a Tatarami rozpoczęły się za czasów wielkiego księcia Giedymina, kiedy granice państwa dotarły do Złotej Ordy. Z lat 1319-20 pochodzą pierwsze wzmianki o tym, że Tatarzy walczyli po stronie Giedymina z Krzyżakami.

    – Z pewnością, obok Witolda, to Giedymin jest również postacią odgrywającą szczególną rolę w tatarskiej historii. To za jego czasów zawarto pierwsze umowy. Właśnie 700-leciu tych kontaktów jest poświęcony Rok Tatarski na Litwie — podkreśla Jakubauskas.

    Kiedy i dlaczego?

    Dokładnych historycznych danych nie posiadamy, kiedy doszło do osiedlenia Tatarów na Litwie. Najprawdopodobniej doszło do tego pod koniec XIV w., kiedy Witold był zaangażowany w wewnętrzne walki o przywództwo w Złotej Ordzie.

    „Dotychczasowa literatura przedmiotu wysuwa hipotezę, że podstawową siłą sprawczą pojawienia się osadnictwa tatarskiego na Litwie były działania polityczne, a na płaszczyźnie społecznej i gospodarczej — potrzeba niwelowania strasznego spustoszenia, jakiego Litwa doznawała ze strony zakonu krzyżackiego. W badaniach historycznych, rekonstruując genezę osadnictwa tatarskiego w Wielkim Księstwie Litewskim, nie zwracano uwagi na zjawiska społeczne i gospodarcze towarzyszące osiedlaniu się koczowników poza Litwą, ograniczając bazę źródłową do wybranych materiałów litewskich” — pisze w pracy z 2003 r. „Rozwój osadnictwa tatarskiego w Wielkim Księstwie Litewskim do końca XV wieku” polski historyk Krzysztof Grygajtis.

    W swej kolejnej pracy pt. „Sytuacja prawna Tatarów hospodarskich na Litwie” historyk podkreśla jednak, że o dwóch pierwszych wiekach tatarskiego osadnictwa praktycznie nic nie wiemy. „Sytuacja prawna ludności tatarskiej w pierwszych dwóch wiekach jej pobytu na Litwie przedstawia się nader mgliście.

    WIĘCEJ NIŻEJ | Reklama na podst. ust. użytkownika.; Dzięki reklamie czytasz nas za darmo

    Nie możemy wiele powiedzieć o ówczesnym położeniu prawnym Tatarów, gdyż poza krótkimi wzmiankami w kronikach oraz w korespondencji ks. Witolda nie zachowały się z tego okresu przekazy pisemne naświetlające zjawisko. Pewnych sytuacji możemy się jednak domyślać lub wnioskować o ich istnieniu na podstawie zachowanej, ale stosunkowo ubogiej, bazy źródłowej z XV w.

    Faktem jest, że w wieku XVI i na początku XVII w. uprzywilejowanie Tatarów było ograniczone do sfery sądowej i podatkowej. Trudno przychodzi określenie czasu kształtowania się na Litwie podstaw osadnictwa wojskowego Tatarów, którego początki przypadają na lata rządów ks. Witolda” — podkreśla historyk.

    Język Tatarów litewskich

    Szacuje się, że Tatarzy własny język stracili jeszcze w XVI-XVII wieku. Wpływ na taką sytuację miało to, że nie stanowili jednolitej grupy etnicznej.

    „Przybysze z krajów Orientu nie stanowili jednolitej grupy, którą dziś nazwalibyśmy etniczną, pochodzili bowiem z różnych części stepu, a osadnictwo miało charakter migracyjny i było rozciągnięte w czasie. Z uwagi na duże rozdrobnienie Tatarzy szybko porzucili swój język etniczny (a raczej różne dialekty etniczne), a także strój oraz stepowe zwyczaje i obyczaje, integrując się z ludnością miejscową; pozostała jednak trwała pamięć o stepowej przeszłości oraz wartość największa: religia przodków, czyli islam. To właśnie dzięki odrębności religijnej zachowali oni przez wieki poczucie własnej odrębności etnicznej” — podkreśla się w pracy zespołowej pt. „Tatarzy litewscy czy Lipkowie?” autorstwa Artura Konopackiego, Joanny Kulwickiej-Kamińskiej i Czesława Łapicza.

    Czytaj więcej: Tatarzy litewscy zagubili swój język, ale stworzyli unikalne pismo

    WIĘCEJ NIŻEJ | Reklama na podst. ust. użytkownika.; Dzięki reklamie czytasz nas za darmo

    Reklama na podst. ust. użytkownika.; Dzięki reklamie czytasz nas za darmo

    Afisze

    Więcej od autora

    Wyzwania dla nowego rządu Litwy

    Litwa ma nową koalicję. Tworzą ją trzy ugrupowania: Litewska Partia Socjaldemokratyczna (LSDP, socjaldemokraci), Związek Demokratów „W imię Litwy” (VL) oraz „Świt Niemna”. Po burzliwej debacie Sejm zatwierdził program rządowy, co jest ustawowym wymogiem dla rozpoczęcia prac nowej Rady Ministrów. Program...

    Pierwszy kontakt wileńskich aktorów z polskim filmem. 20 lat po premierze „Nienasycenia” [Z GALERIĄ]

    „Nienasycenie” polską premierę kinową miał pod koniec listopada 2003 r., w kolejnych krajach i na festiwalach pojawił się w 2004 r. Film powstawał w koprodukcji polsko-litewskiej. Zdjęcia były kręcone na Litwie, niemal w samych pomieszczeniach. Producentem filmu oraz odtwórcą roli...

    Wybory na Białorusi: Łukaszenka próbuje wysyłać sygnały Zachodowi?

    Przez cały okres swych rządów Łukaszenka, wywodzący się z komunistycznej nomenklatury, zawsze bardziej ciążył ku Wschodowi niż na Zachód. Tym niemniej przez wszystkie te lata, z różnym skutkiem, próbował balansować między Moskwą a Zachodem. Sytuacja się pogorszyła po sfałszowanych...

    20 proc. mieszkańców chce bronić Litwy. „Ale nie jutro i nie na pierwszej linii frontu”

    Ministerstwo Ochrony Kraju opublikowało wyniki badań opinii publicznej przeprowadzonych przez spółkę Spinter tyrimai w dniach 18-29 października. W badaniach wzięło udział 1 600 ankietowanych w wieku od 18 do 75 lat. Szykować się trzeba w czasie pokoju Z badań wynika, że 20...