Raport Państwowej Inspekcji Językowej: „Alarmująca inwazja języka rosyjskiego”

W raporcie stwierdza się, że zabrakło woli politycznej do podejmowania zasadniczych, długoterminowych decyzji w polityce językowej, w związku z czym w Sejmie „kurzy się projekt ustawy konstytucyjnej o języku państwowym”.

Jak twierdzi raport, do refleksji skłaniają badania naukowe — w monografii „Socjolingwistyczna panorama Litwy” opublikowane zostało badanie prof. Lorety Vilkienė. Wskazuje się w nim, że liczba respondentów, którzy uważają litewski za najbardziej potrzebny język, spadła o ok. 40 punktów procentowych w latach 2010–2020 (z 66,43 do 24,89). „Czy nasza odporność kulturowa rzeczywiście będzie wystarczająca, aby przeciwdziałać alarmującej inwazji języka rosyjskiego, gdy własny język staje się mało potrzebny?” — pytają autorzy rocznego sprawozdania Inspekcji Językowej.

W 2023 r. Inspekcja Językowa przeprowadziła 50 kontroli różnych instytucji, w których sprawdzano, czy dokumentacja jest prowadzona w języku państwowym, pod względem poprawności językowej zbadano 120 audycji radiowych i telewizyjnych, 145 portali internetowych, 66 tytułów prasowych, 30 książek, 20 publikacji reklamowych, 6 kontroli napisów w przestrzeni publicznej. Ponadto 11-osobowy zespół inspekcji przeprowadził 1 004 konsultacje telefoniczne i mailowe oraz rozpatrzył 102 skargi.

Uchodźcy z Ukrainy a język rosyjski

Uwaga Inspekcji ogniskowała się w ubiegłym roku wokół uchodźców z objętej wojną Ukrainy. 83 419 — tylu Ukraińców znalazło schronienie na Litwie według danych z połowy stycznia 2024 r. Zgodnie z rozporządzeniem rządu z marca 2022 r. są oni zwolnieni z wymogów biegłej znajomości języka państwowego na okres do 24 miesięcy od dnia nadania statusu uchodźcy. Zwiększyła się też liczba nowych migrantów z Białorusi (60 tys.) i Rosji (16 tys.), co zwiększyło rozpowszechnienie języka rosyjskiego, „używanego szczególnie często w Wilnie”.

W raporcie zamieszczone zostały wyniki badań Centrum Studiów nad Europą Wschodnią: prawie 90 proc. Ukraińców przebywających na Litwie ma zamiar uczyć się języka państwowego, ale jednym z najważniejszych problemów adaptacyjnych, na które wskazują, jest „niewystarczająca dostępność kursów językowych”. Ponadto część kursów jest bardzo droga, dla większości nieosiągalna, wielu skarży się na niską jakość kursów.

Jak informuje się, w celu integracji imigrantów, pod koniec 2023 r. na polecenie minister opieki socjalnej i pracy powołano międzyinstytucjonalną grupę roboczą, której zadaniem było przygotowanie do 31 marca 2024 r. planu działania w celu zapewnienia używania języka państwowego w sferze publicznej. „W momencie sporządzenia raportu żaden z założonych celów nie zaczął być realizowany” — stwierdza się w sprawozdaniu.

Czytaj więcej: Ukraińcy są bardzo zmotywowani do nauki języka litewskiego

Napisy publiczne w jęz. polskim

Na celowniku Inspekcji Językowej znalazły się nazwy miejscowości Bieliszki i Orzełówka w rej. wileńskim, gdzie zostały zamieszczone tablice informacyjne z nazwami miejscowości po polsku.

„Mer rejonu wileńskiego Robert Duchniewicz nie zastosował się do zarządzenia Inspekcji i 21 czerwca złożył skargę do Litewskiej Komisji ds. Sporów Administracyjnych. Komisja uchyliła zarządzenie Inspekcji. Inspekcja odwołała się od tej decyzji do Wileńskiej Izby Regionalnego Sądu Administracyjnego. Sprawa administracyjna toczy się obecnie w sądzie” — informuje się w raporcie.

Polskie napisy stały się przedmiotem uwagi Inspekcji również w rej. solecznickim.

„12 września wydano pisemny nakaz J. Wilkańcowi, szefowi Straży Pożarnej rejonu solecznickiego, który został zobowiązany, aby publiczne napisy na budynku Straży Pożarnej w Butrymańcach były tylko w języku państwowym. Nakaz inspekcji został zaskarżony w Wileńskiej Izbie Regionalnego Sądu Administracyjnego. 31 października sąd oddalił skargę Wilkańca” — stwierdza się w raporcie.

Do sądu w 2022 r. trafiła również sprawa polskich tabliczek informacyjnych w centrum Solecznik, które wskazywały kierunek do samorządu, Centrum Kultury, Gimnazjum im. J. Śniadeckiego, stacji autobusowej, parku miejskiego i szpitala. Administracja rejonu solecznickiego argumentowała w sądzie, że tabliczki mają na celu informowanie osób narodowości polskiej i są oznaką szacunku dla innego państwa, dlatego nie powinny podlegać wymogom dotyczącym używania języka państwowego. Obecnie sprawa znalazła się w Najwyższym Sądzie Administracyjnym Litwy w postępowaniu odwoławczym, a ostateczne orzeczenie sądu nie zostało jeszcze wydane.

Czytaj więcej: Masz prawo do posiadania tabliczek ulic i miejscowości po polsku

Napisy publiczne po angielsku

Kilka razy do roku inspekcja sprawdza napisy w przestrzeni publicznej Wilna. „Coraz więcej firm wybierało nie tylko nielitewskie nazwy, ale także informacje o świadczonych usługach lub towarach w języku obcym, głównie angielskim” — stwierdza się w raporcie. „W ubiegłym roku stwierdzono 30 takich naruszeń” — napisano. Szefowie firm otrzymali pisemne upomnienie i nakaz zamieszczenia informacji w języku litewskim. M.in. w maju stwierdzono, że w restauracji Meatbusters informacja publiczna jest tylko w języku angielskim. Szefowi spółki wskazano, by usunął naruszenie. Wymóg nie został spełniony, a w sierpniu nakaz inspekcji został zaskarżony do sądu. Sprawa jest w toku.

Prywatna placówka oświatowa a język państwowy

W sądzie wylądowała również sprawa prywatnej placówki oświatowej — Wileńskiej Szkoły Międzynarodowej. „W trakcie kontroli ustalono, że Wileńska Międzynarodowa Szkoła zatrudnia 18 pracowników — dyrektora oraz wicedyrektora oraz 16 nauczycieli, którzy nie zdali państwowego egzaminu językowego II kategorii” — informuje raport.

Dyrektorka szkoły Rebecca Lynn Toth Juras, nie zgadzając się z nakazem złożenia egzaminu państwowego, złożyła skargę do Wileńskiego Okręgowego Sądu Administracyjnego, podkreślając, że osoby pracujące w sektorze prywatnym nie powinny podlegać wymogom znajomości języka państwowego.

Obecnie skargę rozpatruje Najwyższy Sąd Administracyjny Litwy.

Ustawa o języku państwowym a europejskie akty prawne

W sierpniu 2023 r. Inspekcja Językowa rozpatrzyła wniosek SA Oro Navigacija o wyjaśnienie, czy kontrolerzy ruchu lotniczego zapewniający poruszanie się drogą powietrzną są zobowiązani do zapewnienia świadczenia takich usług w języku państwowym. „Na Litwie, oprócz krajowych aktów prawnych, istnieją jednak również akty prawne Unii Europejskiej, które mają pierwszeństwo i mogą być stosowane bezpośrednio lub wdrażane w drodze ustawodawstwa krajowego” — wyjaśnia się w raporcie. Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady muszą być stosowane we wszystkich krajach UE i mieć wyższą moc prawną w hierarchii aktów prawnych niż ustawodawstwo krajowe, a zatem w przypadku kolizji przepisów należy przestrzegać przepisów (rozporządzeń) UE.

Państwowa Inspekcja Językowa jest instytucją budżetową utworzoną przez rząd RL, podległą Ministerstwu Kultury i odpowiedzialną przed Państwową Komisją Języka Litewskiego. Do najważniejszych zadań inspekcji należy „ochrona praw językowych obywateli Litwy, nadzór nad przestrzeganiem Ustawy o języku państwowym, uchwał Państwowej Komisji Języka Litewskiego oraz innych aktów prawnych dotyczących używania języka państwowego”.

Czytaj więcej: Sąd po stronie inspekcji językowej. Soleczniki muszą usunąć polskie napisy