Honorata Adamowicz: 10 września to Światowy Dzień Zapobiegania Samobójstwom. Dzień ten został ustanowiony w 2003 r., by pomóc w zrozumieniu, że samobójstwo to poważny problem zdrowia publicznego. Jak obchodzony jest ten dzień na Litwie?
Vita Šulskytė-Janikūnė: Światowy Dzień Zapobiegania Samobójstwom obchodzony jest na Litwie 10 września każdego roku, z różnymi wydarzeniami i inicjatywami mającymi na celu podniesienie świadomości na temat tej delikatnej kwestii. Organizowane są różne akcje społeczne, dyskusje, pokazy filmów itp. W tym roku Instytut Higieny organizuje konferencję „Wspólny krok naprzód: osobiste i instytucjonalne doświadczenia w zapobieganiu samobójstwom”, która ma na celu wzmocnienie współpracy międzyinstytucjonalnej w zakresie zapobiegania samobójstwom. Wydarzenie skierowane jest do przedstawicieli urzędów zdrowia publicznego, ośrodków zdrowia psychicznego i wsparcia społecznego, instytucji edukacyjnych i innych specjalistów zainteresowanych zapobieganiem samobójstwom. Swoimi doświadczeniami i spostrzeżeniami podzielą się prelegenci z Centrum Badań nad Suicydologią Uniwersytetu Wileńskiego, Centrów Wsparcia w Kryzysie Psychologicznym i Zdrowia Psychicznego, Biura Zdrowia Publicznego, Pedagogicznej Służby Psychologicznej, usługi wsparcia emocjonalnego „Jaunimo linijos” Instytutu Higieny. Podczas wydarzenia jeden z Ambasadorów Zdrowia Psychicznego inicjatywy „Patrz głębiej” podzieli się swoimi osobistymi doświadczeniami związanymi z kryzysem samobójczym.
Wiele placówek zdrowia publicznego organizuje różne wydarzenia z okazji Dnia Zapobiegania Samobójstwom, zapraszając ludzi do zaangażowania się w różnego rodzaju działania, a urzędy zdrowia publicznego dzielą się informacjami, aby zwiększyć świadomość na temat samobójstw.
Jakie są najczęstsze przyczyny samobójstw?
Samobójstwo jest złożonym zjawiskiem, więc różne przyczyny i skupiska przyczyn mogą wpływać na różne osoby. I chociaż nie ma jednej przyczyny samobójstwa, to jest wiele czynników, które najprawdopodobniej wpływają na decyzje samobójcze, w tym zaburzenia psychiczne i behawioralne, wcześniejsze próby samobójcze i uzależnienie od alkoholu lub środków uspokajających. Wcześniejsze próby samobójcze są uważane za największy czynnik ryzyka późniejszego samobójstwa. Ważne są również inne czynniki, takie jak: warunki ekonomiczne i społeczne, trendy w izolacji społecznej, dostępność i jakość usług w zakresie zdrowia psychicznego itp.
Czy można odziedziczyć skłonności samobójcze?
Na skłonności samobójcze może wpływać kombinacja czynników biologicznych, genetycznych, psychologicznych, socjologicznych i środowiskowych. Osoby, które przeżyły samobójstwo bliskiej osoby, mogą być bardziej podatne na myśli samobójcze lub próby samobójcze. Poczucie straty, smutek, samotność i inne poczucie winy, zażenowanie, odrzucenie, wstyd, napiętnowanie i trauma mogą być bardziej intensywne po samobójstwie bliskiej osoby. Dlatego tak ważne jest, aby krewni osób, które popełniły samobójstwo, otrzymali potrzebną im pomoc i wsparcie.
Czytaj więcej: Światowy Raport Szczęścia zaskoczył: Litwini bardziej szczęśliwi niż Łotysze i Polacy
Jakie sygnały wysyła osoba, która zamierza odebrać sobie życie?
Osoba, która ma myśli samobójcze, często wysyła pewne sygnały poprzez swoje zachowanie, nastrój i sposób mówienia. Na przykład może zacząć oddalać się od kontaktów z rodziną i przyjaciółmi lub spotykać się z nimi tylko po to, by się pożegnać. Może wycofać się ze swoich zwykłych czynności, przestać dbać o higienę osobistą i wygląd; zacząć angażować się w ryzykowne zachowania, używać więcej substancji psychoaktywnych niż zwykle, zmieniać nawyki żywieniowe, doświadczać bezsenności; może częściej rozważać możliwe metody i środki samobójcze. Osoba może doświadczać ciągłego obniżenia nastroju, uczucia niepokoju, drażliwości, złości, wstydu i poczucia winy, bezradności, rozpaczy. Osoba rozważająca samobójstwo może wypowiadać zdania, takie jak: „i tak nic nie zmienię”, „moje życie nie ma sensu”, „beze mnie będzie łatwiej”, „nie wytrzymam sama”, „gdyby coś mi się stało” itp. Warto pamiętać, że lista oznak ryzyka samobójstwa nie jest wyczerpująca i może się różnić w zależności od przypadku, dlatego warto zaufać swojemu przeczuciu – jeśli podejrzewasz, że dana osoba rozważa samobójstwo lub jeśli zauważysz niepokojącą zmianę w jej zachowaniu lub nastroju, w żadnym wypadku nie wolno tego lekceważyć.
Jak możemy pomóc osobie, która już próbowała popełnić samobójstwo?
Jeśli rozpoznajesz oznaki ryzyka samobójstwa, ważne jest, aby nie bać się o tym rozmawiać. Pierwszą rzeczą, jaką należy zrobić, jest bezpośrednie zapytanie danej osoby, czy myśli o samobójstwie. Jeśli odpowiedź jest twierdząca, możesz poprosić tę osobę, aby opowiedziała ci, co się ostatnio wydarzyło. Jeśli dana osoba się zgodzi, możesz pomóc jej znaleźć specjalistę ds. zdrowia psychicznego i towarzyszyć jej podczas pierwszej wizyty. Jeśli dana osoba nie wyrazi zgody na wizytę u specjalisty, możesz zasięgnąć porady specjalisty, co należy zrobić w takim przypadku. Ważne jest, aby pamiętać, że jedna osoba nie powinna brać pełnej odpowiedzialności za życie osoby rozważającej samobójstwo i że należy zaangażować inne osoby.
Psychologiczna infolinia kryzysowa 1815 jest dostępna bezpłatnie dla osób, które doświadczają zagrożenia samobójstwem w swoim otoczeniu oraz dla osób, które same odczuwają zagrożenie samobójstwem. Psychologowie z Psychologicznego Centrum Pomocy Kryzysowej udzielają dzwoniącym porad i informacji na temat tego, jak rozpoznać zagrożenie samobójstwem i jak na nie zareagować, jak nawiązać kontakt i jak zmotywować do szukania pomocy, a w razie potrzeby udzielają pierwszej pomocy psychologicznej w nagłych wypadkach (Psychologiczne Centrum Pomocy Kryzysowej przy Instytucie Higieny, tel. 1815).
Na rozmowę o samobójstwie należy przeznaczyć czas, który można zaplanować tak, aby w jej trakcie nie było innych spotkań czy zobowiązań. O wiele łatwiej jest rozmawiać z kimś, gdy znajduje się on w znajomym otoczeniu. Jeśli dana osoba jest dostępna tylko na odległość, można zaoferować połączenie wideo.
Należy zauważyć, że społeczność odgrywa ważną rolę w zapobieganiu samobójstwom, ponieważ nieformalne wsparcie społeczności może zaspokoić potrzeby emocjonalne i mieć bezpośredni wpływ na dobre samopoczucie i zdrowie emocjonalne członków społeczności. Członkowie społeczności mogą również działać jako „stróże”, co oznacza, że mogą identyfikować osoby, które mogą być zagrożone samobójstwem, i kierować je do specjalistycznej pomocy, a także wspierać tych, którzy doświadczają trudności, będąc świadomymi czynników ryzyka samobójstwa i znaków ostrzegawczych.
Edukacja i podnoszenie świadomości, szkolenia i kampanie dotyczące zapobiegania samobójstwom są kluczowym krokiem w kierunku wzmocnienia pozycji społeczności. Ważne jest również, aby zachęcać do komunikacji na temat zdrowia emocjonalnego i nie bać się o tym rozmawiać, co jest również związane ze zmniejszeniem stygmatyzacji. Kiedy ludzie zaczynają otwarcie mówić o samobójstwie i nie boją się potępienia, kiedy szukanie pomocy staje się normą w społeczeństwie, a społeczności stają się bardziej otwarte, wtedy częściej podejmowane są różne inicjatywy, aby pomóc swoim przyjaciołom, sąsiadom itp.
Bardzo ważne jest, aby ludzie byli informowani o tym, gdzie mogą udać się po pomoc oraz że pomoc w centrach zdrowia psychicznego jest bezpłatna i nie wymaga skierowania. Należy też zauważyć, że bezpłatne porady psychologiczne są dostępne w biurach zdrowia publicznego oraz że istnieje krajowa strona internetowa poświęcona zapobieganiu samobójstwom, www.tuesi.lt, która zawiera wszystkie niezbędne informacje na temat tego, jak pomóc sobie lub innym, a także aktualne informacje dla specjalistów.
| Fot. Adobe Stock
Czy liczba samobójstw na Litwie spadła w ostatnich latach?
Według danych Instytutu Higieny liczba samobójstw na Litwie stopniowo spada od 2013 r., ale w 2023 r. było ich o 35 więcej niż w 2022 r. W 2023 r. samobójstwo popełniły 562 osoby. Współczynnik umieralności z powodu samobójstw w 2023 r. wyniósł 19,6 na 100 tys. mieszkańców.
Kto najczęściej popełnia samobójstwo: mężczyźni, kobiety, młodzi ludzie? W jakim wieku?
Według danych Instytutu Higieny mężczyźni popełniają samobójstwo 3,8 razy częściej niż kobiety. Z ogólnej liczby samobójstw osoby w wieku 25–59 lat stanowiły 57,3 proc. Według danych dostępnych w Instytucie Higieny ludność wiejska jest bardziej skłonna do popełnienia samobójstwa, zwłaszcza mężczyźni mieszkający na wsi.
Czytaj więcej: Żył krótko, a wszyscy byli odwróceni
Wywiad opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 33 (100) 07-13/09/2024