1 kwietnia 1579 r. król Polski i wielki książę litewski Stefan Batory wydał list przywilejowy w celu otwarcia Akademii Wileńskiej, a 30 października papież Grzegorz XIII rozpowszechnia bullę potwierdzającą przekształcenie Kolegium Wileńskiego (działającego od 1569 r.) w uniwersytet. Oficjalna nazwa nowo powołanej uczelni brzmi: Academia et Universitas Vilnensis Societatis Jesu (Akademia Wileńska i Uniwersytet Towarzystwa Jezusowego).
Czytaj więcej: Uniwersytet Wileński podpisał umowę o współpracy ze Szczecinem
Prezentacja „Katechizmu” Martynasa Mažvydasa
Pomimo że za oficjalną datę założenia uczelni przyjmuje się dzień 1 kwietnia, tegoroczne obchody odbędą się tydzień później. 8 kwietnia w ramach obchodów zostanie zaprezentowany „Katechizm” Martynasa Mažvydasa. Pierwszą drukowaną książkę litewską wszyscy chętni będą mogli obejrzeć w bibliotece uniwersyteckiej w sali im. Franciszka Smuglewicza.
„Tradycja wyeksponowania oryginału książki przez jeden dzień w roku staje się dla wielu osób doskonałą okazją do zapoznania się z ważną częścią naszego dziedzictwa kulturowego” — zapowiada prof. Rimvydas Petrauskas, rektor UW.
Wydaną w 1547 r. księgę można będzie obejrzeć w poniedziałek 8 kwietnia w godz. 10:00 – 19:00. Jest to jedno z dwóch oryginalnych wydań dzieła Mažvydasa, które zachowały się do naszych czasów. Drugie jest przechowywane w bibliotece Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Program obchodów jest zamieszczony na stronie internetowej UW.
Pierwszym rektorem był Piotr Skarga
Uniwersytet Wileński miał wyjątkowe znaczenie nie tylko dla Litwy, ale również dla całej Europy. Gdy w 1569 r. do walki z reformacją na Litwę zostali sprowadzenie jezuici, biskup wileński Walerian Protasewicz przekazał im wszystkie sprawy oświaty. Jezuici otworzyli w Wilnie kolegium, jednak uczelnia nie mogła kształcić młodzieży na poziomie wyższym.
— Dlatego 1 kwietnia 1579 r. biskup otrzymał od Stefana Batorego przywilej pozwalający przekształcić kolegium w wyższą uczelnię. Akademia początkowo miała tylko dwa wydziały, teologii i filozofii. Pierwszym rektorem był kaznodzieja Piotr Skarga, prorektorem ksiądz Wujek, tłumacz biblii z łaciny na język polski. W 1641 r. otwarto wydział prawa, w 1753 r. zostało założone obserwatorium astronomiczne — opowiada historyk Paweł Giedroyć.
W 1781 r. Akademia Wileńska została przekształcona w Szkołę Główną Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1795 r., po trzecim rozbiorze Rzeczypospolitej i przyłączeniu Wilna do Rosji, Szkoła Główna Litewska została przemianowana w Szkołę Główną Wileńską (Schola Princeps Vilnensis). W 1803 r. car Aleksander I nadał uczelni nazwę Imperatorskiego Uniwersytetu Wileńskiego.
Polskie akcenty
Uniwersytet Wileński zasłynął ze swych profesorów i wychowanków. Studiowali tu poeci Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki, pisarz Józef Ignacy Kraszewski oraz noblista Czesław Miłosz. Na uczelni wykładali polscy uczeni, architekci, artyści malarze, m.in.: Jan i Jędrzej Śniadeccy, Stanisław Jundziłł, Marcin Poczobut, Wawrzyniec Gucewicz, Marcin Knackfus, Franciszek Smuglewicz, Joachim Lelewel. Po stłumieniu powstania, w 1832 r., uniwersytet „jako ognisko antycarskich i antyrosyjskich idei” zostaje zamknięty. W pomieszczeniach pouniwersyteckich ulokowano dwa gimnazja, bibliotekę publiczną i rożne urzędy. Od 1919 r. uczelnia działała jako Uniwersytet Stefana Batorego, który przetrwał do 15 grudnia 1939 r. W latach 1955–1989 uczelnia nosiła nazwę Vincasa Kapsukasa-Mickevičiusa, litewskiego działacza komunistycznego, osoby, która nie miała żadnych zasług dla uniwersytetu.
Czytaj więcej: Czesław Miłosz – poeta i prawnik, czyli o zapomnianej tożsamości noblisty
Nowoczesny uniwersytet
Nowy etap w historii uczelni rozpoczął się w roku 1990. Litwa odzyskała niepodległość, a Uniwersytet Wileński autonomię. W 2007 r. działalność rozpoczęło Centrum Polonistyczne Uniwersytetu Wileńskiego (od 1993 r. Katedra Filologii Polskiej). Po odzyskaniu przez Litwę niepodległości Uniwersytet Wileński z Uniwersytetem Warszawskim powzięły zobowiązanie o utworzeniu na zasadach parytetu we własnych uczelniach katedr polonistyki na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Wileńskiego i lituanistyki na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
— Centrum Polonistyczne Uniwersytetu Wileńskiego stale się rozwija. Możemy już kształcić nie tylko bakałarzy, ale też magistrów, mamy też studia doktoranckie i postdoktoranckie — opowiada „Kurierowi Wileńskiemu” prof. dr Krystyna Rutkowska, wykładowczyni Centrum Polonistycznego UW.
Czytaj więcej: Akademia Polonica na UW: nowa oferta dla uczniów i nauczycieli
| Fot. Marian Paluszkiewicz
Działalność naukowo-badawcza
— Badamy m.in. pogranicza językowe, jeden doktorat będzie poświęcony sytuacji językowej Solecznik oraz wielowarstwowej kulturze tego regionu. Tematem kolejnej rozprawy doktorskiej będzie rejon jezioroski. Mamy też postdoktorantów. Do naszego Centrum Polonistycznego zwracają się osoby z Polski po studiach doktoranckich i chcą kontynuować swoje badania. Problematyka naukowa, którą uprawiamy jest bardzo popularna. Przygotowujemy też nowe programy dla bakalarzy, w których uwzględnimy takie kierunki, jak np. dziennikarstwo — kontynuuje rozmówczyni.
Polonistykę studiować mogą wszyscy chętni
Centrum Polonistyczne UW jest jedyną placówką na Litwie, w której polonistykę studiować mogą wszyscy chętni, niezależnie od swej narodowości. Studiują tu zarówno osoby, które ukończyły szkoły z polskim językiem wykładowym, jak i absolwenci szkół litewskich i rosyjskich, dla których polonistyka ma charakter filologii obcej.
— Studiuje u nas dość dużo osób, które ukończyły szkoły niepolskie, ale szkoły litewskie czy rosyjskie. Robimy wiele, żeby zachęcić do podjęcia u nas studiów polonistycznych osoby z Litwy, Białorusi czy Ukrainy. Chcemy też, żeby język polski wszedł do szkół litewskich jako język obcy, a nasi absolwenci, którzy nauczyli się języka, znaleźli swoje miejsce jako nauczyciele języka polskiego w szkołach litewskich. Obecnie mamy dosyć dużo Ukraińców. Ukraińcy chętnie uczą się polskiego. Gdzie będą zatrudnieni, życie pokaże, tu trudno coś prognozować — wyjaśnia prof. dr Krystyna Rutkowska.
Modularny system nauczania
W programach nauczania Centrum Polonistycznego została uwzględniona specyfika wileńska — dużą wagę przywiązuje się do polsko-litewskich kontaktów literackich, historii i współczesności polszczyzny na Litwie. W 2012 r. na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Wileńskiego wprowadzono modularny system nauczania (na wzór uniwersytetów europejskich), co pozwoliło na większą mobilność studentów oraz wykładowców. Studia przebiegają według uelastycznionego programu polegającego m.in. na wprowadzeniu odpowiednich modułów programowych, spośród których studenci wybierają przedmioty zgodnie z określonymi ogólnymi zasadami.