| Fot. Marian Paluszkiewicz
Długa ulica Kalwaryjska prowadzi do położonego na pagórkowatym terenie przedmieścia Jerozolima (lit. Jeruzalė), nazwanego od urządzonej tam drogi krzyżowej, gromadzącej rzesze wiernych.
W lasku, kościół i były klasztor dominikanów otaczającym, ciągnie się długa droga stacyj Męki Pańskiej, złożona z szeregu kapliczek rokokowych. Kilka razy do roku, a zwłaszcza na Zielone Świątki, Kalwarję odwiedzają bardzo liczne pielgrzymki pobożnych z Wilna i dalszych okolic” – pisał w swoim przewodniku krajoznawczym prof. Juliusz Kłos. Było to rok 1937.
Po upływie niespełna 30 lat, w marcu 1963 r., większość rokokowych kapliczek wysadzono w powietrze. Zachowały się cztery mieszczące się najbliżej kościoła pw. Znalezienia Krzyża Świętego.
O tym wydarzeniu przypomina wystawa „Sakralne Wilno: droga pielgrzymów od Ostrej Bramy do Kalwarii” („Sakralusis Vilnius: piligrimų kelias nuo Aušros vartų iki Kalvarijų”).
Trudne losy kapliczek
– Wystawa obejmuje dwie ekspozycje i jest prezentowana jednocześnie w dwóch placówkach muzealnych: w Wileńskiej Galerii Obrazów, gdzie są wyeksponowane materiały ikonograficzne nieistniejących już kaplic, oraz w Muzeum Dziedzictwa Sakralnego, w którym można obejrzeć dzieła sztuki nawiązujące do dziejów wileńskiej Kalwarii – mówi w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” Sigita Maslauskaitė-Mažylienė, kuratorka wystawy.
W Muzeum Dziedzictwa Sakralnego wystawiono m.in. 11 obrazów ze zniszczonych kapliczek. – Obrazy te po wysadzeniu w powietrze kapliczek odszukali jacyś ludzie, przypuszczalnie pracownicy muzealni. To oni potajemnie schowali zniszczone dzieła sztuki malarskiej w magazynach Muzeum Narodowego Litwy. Od 1963 r. obrazy te uważano za zaginione. Dopiero po odzyskaniu przez Litwę niepodległości obrazy zdobiące kiedyś wnętrza kapliczek ujrzały światło dzienne. Dzieła sztuki przełomu XIX–XX w. były mocno zniszczone, na wielu czerwoną farbą były napisane niecenzuralne słowa w języku rosyjskim. Teraz są już odrestaurowane i można je obejrzeć na naszej wystawie. Dzięki nim możemy też dowiedzieć się, jak wyglądała wileńska Kalwaria i jej okolice – wyjaśnia kuratorka wystawy oraz dyrektorka Muzeum Dziedzictwa Sakralnego.
| Fot. BAŽNYTINIO PAVELDO MUZIEJUS
Znak dziękczynienia
Tytuł czynnej do 4 lipca wystawy nawiązuje do długiego szlaku pielgrzymkowego. Ze źródeł historycznych wynika, że tradycyjnie rozpoczynał się on spod Ostrej Bramy, gdzie gromadzili się pielgrzymi przybyli z oddalonych od Wilna miast i miejscowości. Procesje mijały kaplicę Schodów Chrystusowych przy kościele Bernardyńskim, kaplicę na Śnipiszkach naprzeciwko kościoła św. Rafała i szły drogą, która z czasem przeistoczyła się w ul. Kalwaryjską.
Pielgrzymki do Ziemi Świętej stały się popularne w Rzeczypospolitej w XVII w. Ponieważ jednak przedsięwzięcie to było bardzo drogie i dostępne tylko dla nielicznych, rozpoczęto budowę krajowych kalwarii, przeznaczonych dla tych, których nie stać było na daleką pielgrzymkę.
Długa ul. Kalwaryjska prowadzi do położonego na pagórkowatym terenie przedmieścia Jerozolima (lit. Jeruzalė), nazwanego od urządzonej tam drogi krzyżowej, gromadzącej rzesze wiernych. Jej założycielem był bp Jerzy Białłozor, ordynariusz wileński w latach 1661–1665.
Budowę wileńskiej Kalwarii rozpoczęto w 1662 r., w ciągu siedmiu lat wzniesiono kościół pw. Znalezienia Krzyża Świętego. W ten sposób dziękowano Bogu za oswobodzenie Wilna z rąk Moskali podczas wojny polsko-rosyjskiej. Jest to druga kalwaria na Litwie, biorąc pod uwagę datę założenia – budowę najstarszej, Kalwarii Żmudzkiej, rozpoczęto w 1635 r.
Po spłonięciu drewnianych kapliczek w XVIII w. postawiono tu 19 murowanych kaplic, siedem drewnianych bram i jedną murowaną. Przez strumień Bołtupka, któremu nadano biblijną nazwę Cedron (tak nazywa się niewielki strumień płynący doliną o tej samej nazwie położoną między Wzgórzem Świątynnym a Górą Oliwną w Jerozolimie), przerzucono most.
| Fot. Marian Paluszkiewicz
Odbudowa
W 1963 r. decyzją władz sowieckich murowane kaplice wysadzono w powietrze. Pozostały tylko cztery, które stały najbliżej kościoła. Obawiano się, że gdyby je naruszono, mogłaby runąć świątynia.
Jednakże wierni uparcie oznaczali i porządkowali miejsca kaplic, nie przerywając tradycji pielgrzymowania. W 1990 r., po odzyskaniu przez Litwę niepodległości, rozpoczęto rekonstrukcję kapliczek, a w 2002 r. ukończono odbudowę całej drogi krzyżowej. Dziś zespół Kalwarii Wileńskiej tworzą kościół pw. Znalezienia Krzyża Świętego i 35 stacji drogi krzyżowej.
Na wystawie w Muzeum Dziedzictwa Sakralnego można także obejrzeć m.in.: przedmioty liturgiczne ze skarbca kaplicy Ostrobramskiej, rzeźbę niosącego krzyż Chrystusa, zdobiącą nieistniejącą już dziś kaplicę na Śnipiszkach, grafiki, zdjęcia, litografie z widokami Kalwarii Wileńskiej. W ekspozycji znalazły się też fotografie wileńskich mistrzów: Stanisława Filiberta Fleury’ego, Jana Bułhaka, Bolesławy i Edmunda Zdanowskich, którzy stworzyli całe cykle fotografii uwieczniających malownicze widoki wileńskiej Kalwarii.
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym “Kuriera Wileńskiego” nr 19(54) 08-14/05/2021