Do Ostrej Bramy corocznie zjeżdża nawet kilka milionów pielgrzymów z całego świata. 18 listopada rozpoczęły się kolejne prace renowacyjne kaplicy Ostrobramskiej i przylegającego do niej barokowego kościoła św. Teresy. Prace potrwają do 2020 r.
Ostra Brama to jedno z najważniejszych i największych centrów pielgrzymkowych na Litwie i jednocześnie jeden z największych ośrodków kultu maryjnego na świecie. Tymczasem sama kaplica Matki Bożej Ostrobramskiej w Wilnie jest niewielka, zajmuje niecałe 30 mkw.
– Prace porządkowe już się rozpoczęły. Ruszyło instalowanie windy dla osób niepełnosprawnych, aby mogły swobodnie wejść do kaplicy. Na początku obraz Matki Bożej Ostrobramskiej miała chronić specjalna kapsuła, ale musieliśmy z niej zrezygnować, ponieważ obraz jest otoczony skomplikowanymi profilowanymi ramkami i elementami, a montując kapsułę, można byłoby coś uszkodzić. Obraz będzie chroniło specjalne szkło. Wizualnie kaplica nie się zmieni, tu prowadzone są tylko prace porządkowe. Konserwację zabytków i prace budowlane wokół kaplicy wykonują firmy mające niezbędne kwalifikacje, wygrywające przetargi. Nadzór techniczny został wyznaczony przez firmę wykonującą prace, a nadzór nad projektem sprawuje firma UAB Archivoltas, która przygotowała projekt zgodnie z procedurą ustanowioną przez prawo – mówi „Kurierowi Wileńskiemu” Nijolė Bitinienė, rzecznik prasowy Departamentu Dziedzictwa Kulturowego przy Ministerstwie Kultury.
Odnowione fasada, okna i okiennice, wymieniona wentylacja
Jak poinformowała kuria wileńska, powołując się na ekonoma archidiecezji wileńskiej Mykolasa Juozapavičiusa, obecny remont to kontynuacja działań, które faktycznie zostały zapoczątkowane w 2017 r. – Przystępujemy do kolejnego etapu, który tym razem będzie bardziej zauważalny dla odwiedzających kaplicę – nie kryje przedstawicielka kurii Živilė Peluritienė. Zaznacza, że „będą czynione wszelkie starania, by kaplica podczas prac nie była zamykana”, ale nie wyklucza się, że „dostęp do niej czasami będzie ograniczony”.
Służba Ekonoma Archidiecezji Wileńskiej przed kilkoma tygodniami poinformowała, że przeprowadzono przetarg na wykonanie prac budowlanych i renowacyjnych kościoła św. Teresy, kaplicy Ostrobramskiej i prowadzących do niej schodów. Umowa została podpisana ze spółką HSC Baltic.
Jak podkreślono w komunikacie kurii nadesłanym do redakcji „Kuriera Wileńskiego”, w czasie remontu zostaną odnowione fasada kaplicy, okna i okiennice oraz wymieniony system wentylacyjny. Zostanie zainstalowana winda, która pozwoli na odwiedzanie kaplicy osobom niepełnosprawnym. Po remoncie obraz Matki Bożej Ostrobramskiej znajdzie się za specjalnym szkłem. Zostanie też przygotowana ekspozycja skarbca Ostrej Bramy.
Matka Boża za specjalnym szkłem
Wewnątrz kaplicy zostanie dokonana rekonstrukcja pozostałej części podłogi z czarnego marmuru. W czasie remontu zostaną odnowione parapety, fragmenty okiennic drewnianych, dębowa powierzchnia lakierowana, metalowe okiennice zostaną oczyszczone i przygotowane do malowania. Zostaną także odświeżone ramy okien, będą pokryte powłoką antykorozyjną, a następnie pomalowane. Potłuczone szkło będzie wymienione, uszczelnienie zaś ulepszone. Mechanizmy zamykania i otwierania okien zostaną naprawione. Po pracach konserwacyjnych ani kolor fasady, ani wnętrza kaplicy, ani dekoracja ścian wewnętrznych nie ulegną zmianie.
Odrestaurowana zostanie także fasada galerii prowadzącej do kaplicy Ostrej Bramy. Robotnicy uporządkują miejsce na organy, a sam instrument będzie odrestaurowany. Istniejący system audio zostanie poprawiony. W zamierzeniu zostanie zainstalowany system nadzoru wideo.
Cudowny obraz Matki Bożej Miłosierdzia będzie umieszczony za specjalnym szkłem ochronnym. Szkło będzie chroniło obraz przed aktami wandalizmu. Szkło będzie antyrefleksyjne, chroniące przed promieniowaniem UV, i antystatyczne – łatwe do czyszczenia, nieprzyciągające kurzu, odporne na zarysowania, bezbarwne.
Podczas renowacji zostanie odtworzona część byłej zakrystii w kaplicy (czwarta arkada). Wewnątrz tej murowanej arkady zostanie zainstalowana winda dla osób niepełnosprawnych. Dostać się do windy będzie można przez obecne wejście z ul. Ostrobramskiej, od strony wewnętrznej.
CZYTAJ WIĘCEJ: Polska pomoże Litwie w ochronie i odnowieniu dziedzictwa kulturowego
Specjaliści z Niemiec, Włoch i Polski
W pomieszczeniu za cudownym obrazem zostanie przygotowana ekspozycja skarbca Ostrej Bramy. Obecnie skarbiec jest przechowywany i zinwentaryzowany w Muzeum Dziedzictwa Kościelnego. Jednym z najważniejszych eksponatów będą liczne wota. Zostaną zaprezentowane w centrum sali, w wolno stojących bezramowych witrynach.
Planowane jest prezentowanie eksponatów w szafkach z przeszklonymi otwieranymi szufladami. W centralnej części sali skarbów znajdą się wolno stojące bezramowe witryny.
„Współpracujemy ze specjalistami z różnych krajów. Mamy wieloletnie doświadczenie we współpracy z niemieckimi, włoskimi specjalistami od dziedzictwa kulturowego w różnych projektach kościelnych. Specjaliści z tych krajów mają niewątpliwie duże doświadczenie w ochronie dziedzictwa sakralnego. Ponadto konserwatorzy z archidiecezji wileńskiej, krytycy sztuki i kierownicy projektu Ostra Brama na zaproszenie władz Rzeczypospolitej Polskiej odwiedzili Polskę i wspólnie zastanawiali się, w jaki sposób niektóre wartości zachować lub przywrócić. Każde rozwiązanie ws. projektu Ostra Brama zostało dokładnie przeanalizowane podczas badania eksperckiego i przeglądu uprawnień przez Departament Dziedzictwa Kulturowego, zgodnie z wymogami prawa Republiki Litewskiej” – napisano w komunikacie.
Seria remontów i deklaracja pomocy
Warto zaznaczyć, że to już kolejny remont w sanktuarium. W 2010 r. dokonano kontrowersyjnego remontu schodów, które prowadziły do kaplicy. W jego trakcie m.in. zdemontowano zabytkowe drzwi, uszkodzono płytki ceramiczne z 1932 r., zmieniono poręcze. Same zabytkowe schody natomiast zastąpiono nowymi, z imitacji granitu. Departament Ochrony Zabytków uznał wówczas, że w wyniku remontu ucierpiała sakralna wartość kaplicy, ponieważ stare, wydeptane kolanami i nogami wiernych schody świadczyły o ogromnym znaczeniu tego miejsca dla pielgrzymów.
Kolejny remont w kaplicy Ostrobramskiej rozpoczął się w 2018 r., przed wizytą papieża Franciszka na Litwie.
Łącznie koszty renowacji kaplicy i obiektów obok niej wyniosą ok. 3 mln euro. Latem 2017 r. litewskie Ministerstwo Kultury zatwierdziło wsparcie z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej na realizację projektu renowacji kaplicy Ostrobramskiej i kościoła św. Teresy. Podkreślano wówczas konieczność zachowania tego unikalnego obiektu dziedzictwa sakralnego i lepszego dostosowania do potrzeb odwiedzających to miejsce pielgrzymów i turystów.
Z tego względu prace renowacyjne w ramach całego projektu obejmą także kościół pw. św. Teresy. Odnowione zostaną witraże, a malarstwo ścienne, sklepienia, okna i główne drzwi wejściowe będą odrestaurowane. Część piwnicy pod kościołem dostosowana zostanie do potrzeb pielgrzymów.
W galerii łączącej kościół z kaplicą Ostrobramską, w wydzielonym specjalnie pomieszczeniu, znajdzie się miejsce dla odrestaurowanych organów. W kościele, galerii i kaplicy ma być zainstalowany spójny system audio-wideo.
Polski minister kultury i dziedzictwa narodowego, wicepremier Piotr Gliński zaproponował metropolicie wileńskiemu, abp. Gintarasowi Grušasowi, m.in. dofinansowanie prac konserwatorskich w Ostrej Bramie. Strona litewska odrzuciła jednak propozycję Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP, nie chcąc, by Polacy mieli wpływ na kształt prac renowacyjnych w kaplicy Ostrobramskiej w Wilnie.
Matka Boża Brzemienna
Autor obrazu w kaplicy Ostrobramskiej, namalowanego na siedmiu dębowych deskach, nazywanego też ikoną, nie jest znany. Legenda głosi, że do obrazu pozowała piękna Barbara Radziwiłłówna, żona Zygmunta Augusta. Ale to tylko legenda, bowiem obraz powstał na początku XVII w., tymczasem Barbara Radziwiłłówna zmarła w 1551 r. A jednak ta stara legenda zyskała drugie życie w czasach sowieckich, gdy obiektom sakralnym usiłowano nadać wymiar świecki.
Matka Boża Ostrobramska na obrazie występuje sama, bez Dzieciątka. Doszukiwano się więc wizji malarskiej, że jest to Matka Boża Brzemienna. Świadczyć o tym miały szeroki kształt sukienki Maryi i ręce skrzyżowane pod sercem.
Argumentem przemawiającym za tą tezą jest to, że na obrazie ostrobramskim Matka Boska ma dwie korony. Jak mówiono: jedną dla siebie, drugą dla Dzieciątka, które ma się urodzić. Z kolei poeta Władysław Syrokomla obecność dwóch koron uzasadniał tym, że Matka Boska jest Królową Polski i Wielką Księżną Litewską.
Fot. Marian Paluszkiewicz
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym “Kuriera Wileńskiego” nr 47(228) 30/11-06/12/ 2019