Kwestie oświaty, języka, pisowni imion i nazwisk mniejszości narodowych od wielu lat pozostają na Litwie nierozwiązane. Rada Ministrów Republiki Litewskiej utworzyła Rządową Komisję ds. Mniejszości Narodowych. Ministerstwo kultury proponuje powołanie czwartego wiceministra, który byłby odpowiedzialny za mniejszości narodowe, co miałoby wyeliminować zaistniałe problemy.
„Nowe stanowisko wiceministra jest potrzebne do pomyślnego wdrożenia rządowego programu, w tym środków modernizacji litewskich usług kulturalnych w regionach, poprawy warunków i bazy prawnej dla rozwoju tożsamości mniejszości narodowej i działań kulturalnych. Nowy wiceminister będzie miał bardzo konkretne zadania. Ma być odpowiedzialny za stworzenie i koordynację podstawowego pakietu usług kulturalnych, ustawodawstwo dotyczące polityki mniejszości narodowych oraz opracowanie ustawodawstwa dotyczącego upamiętnienia pamięci historycznej” – powiedział Mindaugas Kvietkauskas, minister kultury.
Obecnie minister ma trzech zastępców. Wiceminister Gintautė Žemaitytė odpowiada za sztukę zawodową, upowszechnianie kultury za granicą i współpracę międzynarodową. Wiceminister Ingrida Veliutė jest odpowiedzialna za dziedzictwo kulturowe, archiwa, muzea, biblioteki, a także kulturę etniczną. Wiceminister Regina Jaskelevičienė za inwestycje kulturalne, prawo autorskie, informacje publiczne i inne obszary. Obecnie funkcje przyszłego wiceministra są podzielone między trzech wiceministrów. Czwarty wiceminister będzie odpowiedzialny za współpracę z samorządami, działalność centrów kultury, utworzenie bazowego pakietu usług kulturowych i jego wdrożenie w życie, regulacje prawne związane z upamiętnieniem wydarzeń historycznych.
Ramūnas Karbauskis, przewodniczący Związku Chłopów i Zielonych, szef Komisji ds. Kultury w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” powiedział, że utworzenie Rządowej Komisji ds. Mniejszości Narodowych i powołanie czwartego wiceministra kultury, który będzie zajmował się wyłącznie sprawami mniejszości narodowych, jest bardzo dobrą decyzją rządu.
– To bardzo dobra wiadomość, że została utworzona Rządowa Komisja ds. Mniejszości Narodowych i zostanie powołany wiceminister kultury ds. mniejszości narodowych. Nadal mamy bardzo dużo nierozwiązanych problemów, dotyczących mniejszości narodowych. Jeżeli będzie specjalna osoba w ministerstwie kultury, która będzie zajmowała się tylko sprawami związanymi z mniejszościami, na pewno uda się załatwić o wiele więcej spraw, aniżeli zajmowałoby się tym kilka osób. Wszystko wskazuje na to, że rząd dba o mniejszości i stara się rozwiązać wszystkie powiązane z nimi problemy – zaznacza Ramūnas Karbauskis.
Tymczasem sami przedstawiciele mniejszości narodowych oceniają projekt bez większego entuzjazmu.
– Nowy organ rządowy jest widocznie wynikiem pracy wcześniejszej zapowiedzi, z października ub. roku. Takie tempo w robocie, gdy ponad cztery miesiące schodzą na powołanie komisji, graniczy z kompromitacją i pokazuje prawdziwe intencje, że rozwiązanie problemów mniejszości narodowych w naszym kraju w administracji rządowej jest chyba na ostatnim miejscu porządku dziennego. Domyślam się, że prawdziwym celem powołania tej komisji nie jest dbanie o sprawy mniejszości narodowych, tylko robienie dobrej miny wobec Komitetu Ministrów Rady Europy i komitetu doradczego monitorującego wdrożenie Konwencji ramowej o ochronie mniejszości narodowych. Litwa raz na pięć lat przygotowuje raporty o realizacji tej konwencji. Niestety, merytorycznie one pozostawiają wiele do życzenia, więc fakt powołania komisji rządowej z pewnością będzie gloryfikowany o kolejnym raporcie. Będzie więc to listkiem figowym przykrywającym nieudolność w prowadzeniu polityki mniejszości narodowych. Do tego też dojdzie powołanie wiceministra, który m.in. będzie odpowiedzialny za politykę mniejszości narodowych. Nietrudno przewidzieć, że w kolejnym raporcie do Rady Europy ten fakt będzie przedstawiony jako sukces. A w rzeczywistości, ministerstwo kultury od pięciu lat nie zdołało zadbać o rozpatrzenie przygotowanego rządowego projektu ustawy o mniejszościach narodowych, by zatwierdzić go na posiedzeniu rządu i przedstawić pod obrady parlamentu – komentuje sytuację dla „Kuriera Wileńskiego” wiceprezes ZPL, Edward Trusewicz.
Rządowa Komisja ds. Mniejszości Narodowych będzie koordynować politykę i zajmie się kwestiami kulturalnymi, zabezpieczenia społecznego, edukacji, spraw gospodarczych, zagranicznych i wewnętrznych.
Jak głosi komunikat litewskiego rządu, wzmocniona zostanie współpraca między wszystkimi ministerstwami i innymi odpowiedzialnymi instytucjami w zakresie kształtowania i koordynowania polityki państwa w dziedzinie mniejszości narodowych. Dodatkowa uwaga zostanie zwrócona na potrzeby społeczności litewskich w sąsiednich państwach: na Białorusi, w Polsce i Obwodzie Kaliningradzkim (Rosja), aby rozwinąć stosunki z Litwą i zachować tożsamość narodową tamtejszych Litwinów.
Skład komisji będzie zatwierdzał premier, a będzie jej przewodniczył kanclerz rządu. Do komisji będą delegowani wiceministrowie z różnych resortów: gospodarki i innowacji, finansów, obrony narodowej, spraw społecznych, oświaty, nauki i sportu, sprawiedliwości, spraw wewnętrznych i spraw zagranicznych, dyrektor Departamentu Mniejszości Narodowych przy rządzie RL, szef i doradca w biurze premiera, kanclerz ministerstwa kultury i dwóch przedstawicieli rządu.
Komisja przygotuje i przedłoży rządowi propozycje dotyczące polityki i priorytetów mniejszości narodowych Litwy oraz bardziej równomiernego rozwoju gospodarczego w regionie południowo-wschodniej Litwy, zamieszkałej głównie przez mniejszość polską.
Komisja przedstawiać będzie rządowi propozycje dotyczące koordynacji działań instytucji państwowych włączających mniejszości narodowe do litewskiego systemu życia politycznego, gospodarczego, społecznego, kulturalnego i edukacyjnego, opracowywania i ulepszania aktów prawnych niezbędnych do realizacji krajowej polityki mniejszości oraz wdrażania zobowiązań międzynarodowych.
Komisja zajmie się także kwestiami zachowania tożsamości tradycyjnych mniejszości bez historycznej ojczyzny (Karaimami, Tatarami i Romami na Litwie) oraz innymi kwestiami związanymi z poprawą sytuacji mniejszości narodowych.
Projekt utworzenia nowej komisji przygotowano w Kancelarii Rządu. Podkreślono w nim, że problemy mniejszości narodowych dotyczą nie tylko kultury, ale też oświaty, gospodarki, polityki wewnątrz krajowej i zagranicznej.
„Dążąc do znaczącego postępu w dziedzinie ochrony praw mniejszości narodowych, mamy na celu wzmacniać i koordynować działania wszystkich ministerstw” – podkreślono w komunikacie Kancelarii Rządu.
Od 1 lipca 2020 r. osoby skierowane do pracy w instytucjach mniejszości narodowych za granicą Litwy przejdą pod kuratelę ministerstwa kultury.
Od 1 lipca 2015 r. na Litwie działa Departament Mniejszości Narodowych przy Rządzie RL. O powołaniu tej instytucji zdecydował w listopadzie 2014 r. Komitet Strategiczny Rządu Litwy. Podobna instytucja – Departament Mniejszości Narodowych i Wychodźstwa (zajmujący się również opieką nad litewską diasporą) – działała do 2010 r.