W nocy z 12 na 13 stycznia Wilno wypełnił huk armat. Pod wieżą telewizyjną i siedzibą ówczesnej Rady Najwyższej Republiki Litewskiej czuwał tłum. Sytuacja zmieniała się z minuty na minutę — kadłub Litwy musiał znieść jeszcze jedną falę.
Przeciwko niewinnym ludziom skierowano lufy. Sowieci pokazali, do czego mogą się posunąć
| Fot. KAM
Bandyckie siły niecierpiące sprzeciwu wytoczyły swój jedyny rzeczywisty argument — z żelaza. Czołgi wypełzły na ulice, z megafonów sączyły się kłamstwa, a żołnierze pluli ołowiem.
2:00
Padły pierwsze strzały armat czołgów. Zaatakowano siedzibę Radia i Telewizji Litwy na ulicy Konarskiego. Mimo wcześniejszych zapewnień sowieckich dygnitarzy, że wojskowi będą używali ślepych naboi, na ścianach widoczne były ślady kul po oddanych w tłum seriach.
Pierwsze doniesienia o strzelaniu do gapiów w oknach.
Sowieccy żołnierze użyli gazu i petard. Od huku czołgowych dział posypały się szyby.
2:30
Do wileńskiej kostnicy na ul. Polocko przywieziono pierwszą ofiarę czerwonych żołdaków. Tożsamość jeszcze nie jest znana.
3:10
Zastępca ministra spraw wewnętrznych Petras Liubertas dowodzący obroną policji rozkazuje policji być w tłumie i pomagać ludziom, pilnować, aby nie przybyło nowych ofiar. Uspokaja funkcjonariuszy i nakazuje nie strzelać obawiając się, że to oznaczałoby początek wojny domowej.
Pod siedzibą Najwyższej Rady Republiki Litewskiej (dzisiejszy budynek Sejmu) już jest ponad 40 tys. ludzi. Tłum stale rośnie.
3:40
W kostnicy jest już 9 ciał z licznymi ranami postrzałowymi. Jedna ofiara gąsienic czołgu. Udało się ustalić tylko trzy nazwiska ofiar.
4:00
Do redakcji dziennika „Respublika” zgłosił się zakrwawiony dziennikarz, który opowiedział o obronie wieży telewizyjnej przed czołgami. Był świadkiem zastrzelenia protestujących.
4:15
Rząd Republiki Litewskiej ogłasza, że nie zawiesi działalności w warunkach aktywnej okupacji przez Armię Sowiecką.
4:55
Minister ochrony zdrowia Juozas Olekas informuje, że ofiar śmiertelnych jest już 7, ponad sto osób rannych, wielu w stanie ciężkim.
4:59
Departament Ochrony Kraju wydaje komunikat, w którym informuje, że grupy cywilnie ubranych osób będą próbowały zagarnąć budynek Najwyższej Rady Republiki Litewskiej (dzisiejszy Sejm). Prosi ludzi zgromadzonych przed budynkiem o cofnięcie się o 200 metrów, ale pozostanie w zwartej grupie.
5:05
Zastępca ministra ochrony zdrowia Algimantas Blažys poprosił o to, aby każdy kto ma możliwość, przekazał dla świata zachodniego następującą informację: Litwa najpilniej potrzebuje zamienników krwi, zestawów transfuzji krwi, gaz, środków przeciwbólowych.
5:09
Minister ochrony zdrowia Juozas Olekas informuje, że w szpitalach przebywa 108 rannych.
5:10
Według Audriusa Butkevičiusa, dyrektora generalnego Departamentu Ochrony Kraju, 11 osób zginęło, 108 zostało rannych. Minister spraw zagranicznych Algirdas Saudargas został poproszony o sformowanie rządu na uchodźstwie.
5:11
Wiadomo, że zajęto Ministerstwo Finansów. W rządzie omawiana jest kwestia przekazania władzy dla ministra spraw zagranicznych Algirdasa Saudargasa, który w tym momencie przebywał w Warszawie w Polsce. Tam też miał utworzyć uchodźczy rząd.
Po przekazaniu uprawnień Algirdasowi Saudargasowi do tworzenia rządu po upadku rządu krajowego, minister oświadczył, że w razie konieczności rząd taki powoła.
„Jeżeli z tego pełnomocnictwa skorzystam, to zobowiążę się do prowadzenia walki poza krajem” — oznajmił litewski minister.
5:20
Ówczesny minister ochrony zdrowia Juozas Olekas zwraca się do światowych organizacji pomocy z prośbą o leki, opatrunki, sprzęt chirurgiczny i środki przeciwbólowe.
5:27
Pojawia się zaktualizowana informacja o pierwszych ofiarach czerwonego terroru: 11 osób przepłaciło wolność życiem, ponad sto osób rannych. Rząd litewski wysyła w świat prośbę o pomoc.
Czytaj więcej: 13 stycznia: dzisiaj też stanęliby do walki…
5:32
Wydano odezwę do narodu: osoby mogące ruszyć pod budynek łączy telekomunikacyjnych w Kownie na alei Savanorių prosi się o mobilizację.
5:33
Apel do żołnierzy Armii Sowieckiej zbliżających się do radiofonicznej stacji nadawczej w Kownie: zaniechać działań i nie strzelać do bezbronnych ludzi.
5:42
Mimo nagłego pogorszenia jakości łącza radiowego, komunikaty nadawane są w różnych językach.
5:47
Docierają wieści, że rząd norweski usłyszał litewskie wołanie o pomoc. Zwrócił się do Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych. Wiadomo, że rząd Rzeczpospolitej Polskiej wydał oświadczenie. Jego treść jeszcze nie jest znana.
Czytaj więcej: Oświadczenie Rządu RP sprzed 30 laty — Polska stanęła obok Litwy
6:25
W radiu przez telefon polscy dziennikarze oświadczają, że rząd polski potępia wojskowe działania ZSRS. Oficjalne oświadczenia zostały nadane do wielu krajów i rządów świata.
7:40
Przechwycono rozmowę w języku rosyjskim prowadzoną na falach radiowych.
„Północne miasteczko… Trójka ósemka… Powiedzieli «start», stołeczny chłopak, zrozumiałeś mnie?” — pytał nieznajomy głos na kanale radiowym.
„Zrozumiałem” — głos doczekał się odpowiedzi.
10:35
Pod Sejm przez podziemny tunel przyjechało 30 pojazdów opancerzonych i 7 czołgów.
12:00
Rozbrzmiewają dzwony kościelne na całej Litwie — kraj opłakuje swoich bohaterów.
21:15
Vytautas Landsbergis oświadczył, że udało się osiągnąć porozumienie z wojskowymi. Nie będzie wcześniej ogłoszonej godziny policyjnej, a w przyszłą noc nie będzie żadnych działań wojskowych.
Koniec daleko
Choć noc 13 stycznia była decydująca i strwożyła serca wolnych ludzi, nie złamała narodu — ale to nie był kres kłopotów. Na opuszczenie Litwy przez wojska sowieckie należało zaczekać, i to nawet dłużej, niż czekać trzeba było na upadek czerwonego olbrzyma o glinianych nogach.
Miesiącami jeszcze będą ciągnęły się zbrojne zatrzymania deputowanych, wyłapywanie młodzieży do wojska sowieckiego. Jednak już nie była to Litwa posłuszna i chyląca się przed batem — ta Litwa stała dumnie wyprostowana.
Na podst.: archiwa, inf. własne, LRS