2016 rok, choć przestępny, nie musi być pechowy, jak to zakładały stare wróżby. Pokutuje wszakże mniemanie, że rok przestępny jest szczególny. Mianowicie niesie rzekomo nieszczęścia, kataklizmy, choroby i feralne przypadki. Dodatkowo groźne przepowiednie i ostrzeżenia osaczają z ekranów telewizorów i komputerów, straszą z łamów prasy i portali internetowych. Niby jesteśmy nowocześni i cywilizowani, ale czasem jesteśmy skłonni wierzyć w podobne przesądy…
W ciągu wieków rok z jednym dodatkowym dniem obrósł w legendy i zabobony. Lata temu wierzono bowiem, że rok z liczbą 366 dni wiąże się z wieloma nieszczęściami, a przede wszystkim pogorszeniem zdrowia. Baby głosiły, że w takim roku rośnie też liczba samobójstw i wypadków. I choć to tylko zabobony, to do tej pory mówi się, że lepiej nie planować na 29 lutego działań związanych z ryzykiem dla zdrowia, na przykład operacji…
Ks. prałat Wojciech Górlicki, dziekan nowowilejskiego dekanatu i proboszcz parafii pw. Matki Bożej Królowej Pokoju, pytanie o rok przestępny i towarzyszące mu kataklizmy, choroby i nieszczęścia kwituje krótko: „Dla mnie jest to absolutny zabobon. Wiadomo, że Pismo Święte mówi: »Nie znacie dnia ani godziny«, a kataklizmy zdarzają się przecież każdego roku. Nie ma to nic wspólnego z rokiem przestępnym. Jeśli ludzie coś takiego mówią, to oczywiście jest to zabobon”.
„Rok przeskakiwany” („leap day”) w Anglii, „rok przybyszowy, przybycień” w Polsce, czyli ogólnie znany „rok przestępny” z podejrzanym, tajemniczym dniem 29 lutego – w rozmaitych tradycjach obrósł w liczne przesądy, legendy i zwyczaje.
Przepowiadano, że rok przestępny wróży dużą liczbę zgonów kobiet oraz że przeprowadzka do nowego domu w takim roku jest zakazana. W encyklopediach wydanych na początku XX wieku, polscy autorzy zachowali zapisy z wieków wcześniejszych, gdy np. lud pod koniec XVIII wieku wierzył, iż „bydlęta urodzone w roku przestępnym nie chowają się”, ale zboże co piąty rok „rodzi się w czwórnasób”.
W przeciwieństwie do roku przestępnego na zwykły rok mówiło się „rok pospolity, to jest ani przybyszowy, ani przestępny”.
M. Samuel Bogumił Linde w „Słowniku języka polskiego” (Lwów, 1859 r.) podaje, że „przybycień, przybysz to według roku xiężycowego używanego potąd u ludu to przybyły miesiąc; miesiąc mający dwa nowie księżyca, jeden pierwszych dni, drugi na końcu. Przybysz, właściwiej dzień przestępny, 25ty lutego w roku przybyszowym. Przybysz z woli ludzkiej nastał; złożyli ludzie z czterech lat godziny w kupę w 24, i uczynili dzień zupełny, który dzień w czwarty rok wkładają w miesiąc lutego, i zowią ten rok przybyszem, bo w nim dzień przybywa, z godzin złożony inszych roków.) Zaś „przybytniowy miesięczny rok trzynaście ma lunacyj”. Tyle słownik.
Etnolog litewski prof. Libertas Klimka, prekursor nauk interdyscyplinarnych paleoastronomii i etnokosmologii, dla „Kuriera” powiedział, że w litewskiej twórczości ludowej raczej brak danych dotyczących „złowróżbnego” roku przestępnego.
— Rok przestępny jest bardziej związany ze starodawnym obliczaniem czasu. Luty jest nazywany „dodatkowym” miesiącem, co oznacza, że miał on w różnych latach różną liczbę dni. Ale w litewskim folklorze brakuje wierzeń, jakoby rok przestępny miał być złym rokiem, przynajmniej nie spotkałem się z niczym takim – mówi Libertas Klimka.
Jak zaznacza, luty jest najkrótszym miesiącem w roku, a w starożytnym rzymskim kalendarzu miał być ostatnim miesiącem.
— Po reformie papieża Grzegorza w 1582 r. został wprowadzony rok przestępny, inaczej niż w kalendarzu juliańskim. Związane z nim przesądy, jak myślę, przyszły do nas z Europy, gdyż w litewskim folklorze brakuje takich wzmianek. U nas nie znalazły one podatnego gruntu – nadmienił etnolog.
Jak zaznaczył, „trochę słyszał” o przesądach związanych z kalendarzem.
— Tylko trochę, bardzo niekonkretnie, wzmiankuje się o tych przesądach w kalendarzach stuletnich: że dłuższy rok jest nieco gorszy, ale w sposób szczególny tego się nie zaznacza, bez akcentowania.
Jak twierdzi naukowiec, nie można ślepo wierzyć w przesądy.
— Gdyby się spełniały, wszyscy ludzie żyliby jednakowo. A przecież nasze życie jest niepowtarzalne, unikatowe, nie przebiega według tego samego i identycznego dla wszystkich scenariusza – uważa prof. Libertas Klimka.
Tymczasem spróbujmy obalić mity na temat niektórych przesądów. Jeden z nich głosi, jakoby małżeństwo zawarte w roku przestępnym będzie nieszczęśliwe i krótkie. Tak na zdrowy rozsądek nie ma podstaw do takiego stwierdzenia – przecież szczęście w małżeństwie nie zależy bynajmniej od daty. Jeżeli nawet małżeństwo się rozpadnie, to z pewnością nie z przyczyny przestępnego roku.
Inny przesąd dotyczy budowy domu: jakoby budynek wzniesiony w roku przestępnym może spłonąć albo ludzie w nim mieszkający zapadną na poważne choroby. Trudno raczej wyobrazić dzisiaj wstrzymane raz na cztery lata wszystkie prace budowlane. Nawet wzniesione w roku przestępnym domy jakoś na szczęście nie stają się pastwą płomieni. I nie stają się siedliskiem chorób.
Media przekonują, że w roku przestępnym umiera więcej ludzi, zdarza się więcej nieszczęść i katastrof (choć z danych statystycznych wynika co innego). Jest tak przypuszczalnie dlatego, że nieszczęścia w roku przestępnym próbuje się wytłumaczyć… rokiem przestępnym. W ten sposób tracą znaczenie prawdziwe przyczyny wypadków, a odpowiedzialność za nie jest zrzucana na groźny los.
— Nie próbowaliśmy przeprowadzać badań pod kątem roku przestępnego. Ale co roku udostępniamy dane statystyczne dotyczące poziomu zachorowań czy liczby zgonów, zawsze można te dane sprawdzić — poinformowano nas w Centrum Informacji Zdrowia Instytutu Higieny
Jak się okazuje na podstawie danych Centrum Informacji Zdrowia Instytutu Higieny, rok przestępny wcale nie jest taki groźny, a wręcz przeciwnie – statystycznie prezentuje się bardziej optymistycznie niż inne lata.
Przykładowo pod względem zapadania na rozmaite choroby, przestępny rok 2012 był bardziej łaskawy niż pobliskie „normalne” lata.
Cyfry mówią: jeżeli w 2011 r. na Litwie zachorowały 2 229 842 osoby, w 2013 – 2 285 041, to w „niebezpiecznym” przestępnym roku 2012 zarejestrowano znacznie mniej pacjentów – 2 190 435.
Podobnie ma się statystyka dotycząca liczby zgonów: jeżeli w 2007 r. zmarło 45 624 ludzi, to w przestępnym roku 2008 już mniej – 43 832, w 2013 zarejestrowano 41 511 przypadków śmierci, w przestępnym roku 2012 – 40 938.
— Rok przestępny? Jakie to ma znaczenie? Przede wszystkim mamy obecnie Jubileuszowy Rok Miłosierdzia – mówi siostra Rita ze Zgromadzenia Sióstr od Aniołów. — Wilno, jako miasto miłosierdzia, posiada aż cztery tzw. kościoły stacyjne, w których można uzyskać odpust zupełny.
To Ostra Brama, następnie świątynia Miłosierdzia Bożego, gdzie mieści się oryginał obrazu „Jezu, ufam Tobie”; także katedra oraz kościół garnizonowy pw. św. Ignacego przy ul. Ignoto w Wilnie. Przejście przez bramę miłosierdzia (porta misericordia), modlitwa w intencji Ojca św. oraz przyjęcie komunii daje możliwość uzyskania odpustu zupełnego, czyli odpuszczenia winy i kary za siebie albo za osobę zmarłą. To jest o wiele ważniejsze niż jakiś tam rok przestępny.
W roku przestępnym w niektórych krajach zostają „odwrócone” pewne tradycje: przykładowo w czwartą niedzielę Wielkiego Postu, w święto Bretzelsonndeg w Luksemburgu to dziewczyny wręczają w tym dniu chłopcom (a nie chłopcy dziewczynom) ozdobione pięknie precle, by w Wielkanoc otrzymać od młodzieńców malowane lub czekoladowe jajka.
Jest to rok wyjątkowy również dla dziewcząt w Danii i Anglii. Według legendy zgoda wydana kiedyś św. Brygidzie przez św. Patryka oznacza, że 29 lutego to kobiety mogą prosić o rękę mężczyzn. Jeszcze w XIII wieku prawo stanowiło: jeśli kandydat (poprzez pocałunek z lekkim dmuchnięciem) odmówi im swej ręki, one zostaną albo z zadośćuczynieniem pieniężnym, albo 12 parami jedwabnych rękawiczek. Nieźle, co?
W Anglii i Grecji silne jest przeświadczenie o nieszczęściu, jakie spotka pary pobierające się nie tylko 29 lutego, ale w ogóle w roku przestępnym.
W Szkocji płakano nad smutnym losem osoby urodzonej 29 lutego, choć jednocześnie w wielu krajach przyznawano, że obywatele urodzeni tego dnia są obdarzeni szczególnymi zdolnościami, a w 2004 rząd Irlandii wypłacił po ok. 100 euro rodzicom tych niezwykłych lutowych, „przestępnych”, dzieci.
W dniu 29 lutego urodziło się wielu słynnych ludzi, a w ich zacnym gronie znalazł się również Romuald Piotrowski, kierownik artystyczny oraz akordeonista „Kapeli Wileńskiej”.
— Są w tym pewne plusy: urodziny mam raz na cztery lata, goście przychodzą 28 lutego i wychodzą 1 marca. Brat dzwoni i mówi: „Nie wiem, kiedy mam składać życzenia: dzisiaj jeszcze za wcześnie, jutro już za późno — śmieje się Romuald Piotrowski. — Uważam, że to dobry dzień, taki trochę dziwny, inny niż wszystkie. Wcale nie uważam tego dnia za pechowy. Nie może być zły: przecież ja się w nim urodziłem!
I właśnie takie pozytywne traktowanie dodatkowego dnia w roku można uznać za uzasadnione: to po prostu jeszcze jeden dzień, podobny do innych — dany po to, by żyć, podziwiać wschody i zachody słońca, cieszyć się każdą chwilą. Podobnie jak w każdym dniu i w dowolnym roku będzie w nim coś zabrane, coś podarowane, coś zagubione, coś dodane…
366 ZAMIAST 365 DNI
Przestępnym (ang. leap) nazywamy rok kalendarzowy, który ma 366 dni zamiast 365. Dodatkowy dzień ma na celu dopasowanie roku kalendarzowego z rokiem astronomicznym, który jest dłuższy od niego o około 6 godzin, czyli ma 365 dni i 6 godzin.
W kalendarzu gregoriańskim, który obowiązuje w Polsce i na Litwie, w roku przestępnym miesiąc luty posiada dodatkowy dzień, tzn. ma 29 dni zamiast 28.
Latami przestępnymi w kalendarzu gregoriańskim (czyli powszechnym) są lata, których numer dzieli się przez 4, np. rok 1996 był przestępny, ponieważ 1996/ 4 = 499. Przestępnymi nie są lata, które dzielą się przez 100, chyba że dzielą się również przez 400. Przykładowo rok 1600 i rok 2000 były przestępnymi, ale już lata 1700, 1800 i 1900 nie były.