W roku 30-lecia Sąjūdisu Centrum Badania Ludobójstwa i Ruchu Oporu mieszkańców Litwy na stronie internetowej kgbveikla.lt upubliczniło dokumenty KGB dotyczące Sąjūdisu.
Tymczasem jak ujawniła komisja lustracyjna nie ma dowodów, że znany aktor Donatas Banionis oraz dyrygent Saulius Sondeckis współpracowali z KGB oraz należeli do siatki konspiracyjnej sowieckiej służby bezpieczeństwa.
Jak poinformowało centrum, przedstawione społeczeństwu dokumenty bezpieki sowieckiej odzwierciedlają powstanie Sąjūdisu 3 czerwca 1988 roku oraz jego działalność. Według centrum najważniejszy jest wyrażony w dokumentach pogląd KGB na tę polityczną organizację oraz procesy odbywające się wówczas na Litwie.
Centrum wskazuje także, że dokumenty wyrażają zmiany w samym KGB, reakcję na zmieniające się warunki. Zrozumienie, że procesy na Litwie toczą się w kierunku niekorzystnym dla partii komunistycznej oraz KGB, wzbudzało niepokój w przywódcach Związku Sowieckiego – mają to potwierdzać także strukturalne zmiany wewnętrzne w KGB. Były tworzone plany mobilizacji oraz plany działania w określonych warunkach, wywożenia lub niszczenia na miejscu dokumentów.
Wiele uwagi poświęcano tworzeniu siatki konspiracyjnej, co roku jednak KGB udawało się zwerbować coraz mniej współpracowników: w roku 1988-594, w roku 1989-358, a w 1990 roku – zaledwie 117 osób.
Z kolei jak ujawniła komisja lustracyjna nie ma dowodów, że znany aktor Donatas Banionis oraz dyrygent Saulius Sondeckis współpracowali z KGB oraz należeli do siatki konspiracyjnej sowieckiej służby bezpieczeństwa.
„Z posiadanych informacji wynika, że ani Banionis, ani Sondeckis nie współpracowali z KGB. W trakcie dochodzenia ustalono, że nie ma na to żadnych dowodów (…). Na tej podstawie i opierając się na praktyce sądowej, podjęliśmy taką decyzję” – wytłumaczył prezes komisji lustracyjnej, Algimantas Urmonas.
Jak powiedziała „Kurierowi Wileńskiemu” Teresė Birutė Burauskaitė, dyrektorka Centrum Badania Ludobójstwa i Ruchu Oporu Mieszkańców Litwy, część zwerbowanych osób znajdujących się na liście nie podejmowała się współpracy agenturalnej.
– To jest decyzja komisji. Ona ma własne akty prawne, zasady i kryteria, według których decydują. Nie mam prawa wypowiadać się na temat decyzji komisji. Naszym zadaniem jest publikować dokumenty. Poprzez publikację nie ujawniamy żadnych werdyktów. Natomiast zadaniem komisji lustracyjnej jest te dane zbadać i wydać ostateczny werdykt. Większość myśli, że jeśli dokument został opublikowany i w nim zamieszczono czyjeś nazwisko, to już jest ostateczna odpowiedź – tłumaczy Teresė Birutė Burauskaitė.
Jak powiedziała, Donatas Banionis do KGB był werbowany w 1970 roku. Obok jego nazwiska w opublikowanym dokumencie jest opis podróży Banionisa do Stanów Zjednoczonych na zaproszenie Federacji „Santaros Šviesos“.
Saulius Sondeckis był werbowany w 1962 roku. KGB interesowało się jego ojcem, Icekiem Sondeckisem, który emigrował do Stanów Zjednoczonych. Zgodnie z dokumentami, w 1967 roku KGB otrzymało informację, że Icek Sondeckis chce skontaktować się z synem. Agenci chcieli z tego skorzystać, żeby Saulius Sondeckis wpłynął na ojca, aby ten zrezygnował z działalności antyradzieckiej i wrócił na Litwę.
– To tylko dokument. W ciągu pięciu lat były zbierane dodatkowe informacje o osobach, które zostały umieszczone w specjalnym Rejestrze Aktów Archiwalnych Agentów KGB, zawierającym dane o działalności agenturalnej w okresie 1949-1979. Zanim zaczęliśmy publikować dokumenty z nazwiskami, napisaliśmy preambułę, w której dokładnie podano, jak należy oceniać nasz opublikowany materiał. Na tym nasza misja się kończy. A to, że ktoś zwrócił się do komisji i został uniewinniony, to mnie tylko cieszy – powiedziała Teresė Birutė Burauskaitė.
Arvydas Anušauskas, członek sejmowego Komitetu Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” zaznaczył, że bardzo dziwi się decyzji komisji.
– O ile wiem, to komisja lustracyjna przeprowadzała badania w sprawie współpracy osób żywych, a nie tych, których już wśród nas nie ma. W sprawie osób martwych w ogóle nie przeprowadzano żadnych śledztw, ponieważ nie mogą wypowiedzieć się w swojej obronie, wytłumaczyć, jaka to była sytuacja, w której współpracowali lub nie współpracowali z KGB. Ta decyzja dla mnie osobiście wygląda bardzo dziwnie i z punktu prawnego jest nieprawdziwa. Dzisiaj już decyzja komisji nic nie zmieni. Żadna decyzja nie zmieni treści dokumentów. Jedynie zeznania osoby, która była zamieszczona w tym dokumencie mogą coś zmienić – powiedział Arvydas Anušauskas.
5 stycznia Litewskie Centrum Badań Rezystencji i Ludobójstwa upubliczniło na stronie www.kgbveikla.lt kolejne dokumenty KGB zawierające między innymi imiona i nazwiska dwóch ważnych postaci litewskiej kultury, już nieżyjących: aktora Donatasa Banionisa i dyrygenta Sauliusa Sondeckisa.