Pielgrzymi odwiedzający Kaplicę Ostrobramską do 18 lutego mogli oglądać obraz Matki Bożej Miłosierdzia bez srebrnej, pozłacanej osłony, tzw. sukienki, która zwykle go osłania. Dzięki temu odwiedzający kaplicę mieli niepowtarzalną okazję do spojrzenia na całość otaczanego czcią wizerunku. Według informacji umieszczonej pod obrazem, sukienka miała zostać odnowiona i powrócić już 18 lutego. Ostatnio w ten sposób obraz był odsłonięty prawe 30 lat temu.
Matka Boża – wilnianka
Obraz Matki Bożej Ostrobramskiej ma wymiary 200x162x2cm i namalowany został na ośmiu deskach dębowych. Farbę nałożono na cienką warstwę gruntu kredowego, co jest typowe dla północnoeuropejskiej tradycji malarskiej. Charakter wykonania obrazu wskazuje jednak, że nie został on zamówiony za granicą, ale powstał w Wilnie.
Początkowo wizerunek Najświętszej Maryi Panny nie miał pozłacanej sukienki. Prawdopodobnie zaczęto go pokrywać srebrnymi pozłacanymi blachami po 1670 r. Sukienka Maryi składa się z trzech części wykonanych w różnych okresach. Pierwszą stanowią trzy płyty z lat 1670-1690, kryjące głowę i ramiona Matki Bożej. Drugą, datowaną na lata 1695-1700, stanowi pięć płyt zakrywających gors. Różni się ona od pierwszej wyższym tłoczeniem i surowszym, ostrzejszym obrazowaniem kwiatów i liści. Nie później niż na początku lat trzydziestych XVIII w. dół obrazu pokryto kolejnymi blachami. W czasie badań przeprowadzonych w 1993 r. stwierdzono, że tylko pierwszą i trzecią część okrycia blaszanego wykonano specjalnie dla tego dzieła, część środkowa została tylko do niego przystosowana.
Na blachach wykute zostały motywy z kwiatów, wśród których znawcy rozpoznali co najmniej dziesięć gatunków roślin. Ich obfitość w otoczeniu Matki Boskiej nie jest przypadkowa, ponieważ mamy do czynienia z wizerunkiem Maryi jako hortus conclusus – „ogrodu zamkniętego”, wspomnianego w biblijnej Pieśni nad Pieśniami.
Wizerunek naznaczony historią
Pomimo wielkiej troski, jaką otaczany jest obraz Matki Miłosierdzia, można na nim dostrzec ślady jego długiej historii.
Najbardziej widocznym jej znakiem jest dziura po kuli, która znajduje się poniżej rąk Maryi. Według przekazu, ma być to znak po kuli szwedzkiego żołnierza, który przestrzelił ikonę. Przeszła ona nie tylko przez metalową szatę, ale i dębową deskę. Z okresem szwedzkim wiąże się niejedna legenda dotycząca tego, jak Maryja sama, w cudowny sposób, miała bronić kaplicy, karząc najeźdźców.
Do uszkodzenia kaplicy jak i obrazu doszło w czasie insurekcji kościuszkowskiej w 1794 r., gdy przy Ostrej Bramie miało miejsce starcie oddziału wojsk rosyjskich szturmującego powstańcze Wilno z obrońcami miasta (powstańcami Jasińskiego). Uszkodzenia naprawiono jednak już w tym samym roku, a w 1796 r. przeprowadzono bardziej gruntowny remont kaplicy.
Gdy w 1799 r. władze carskie rozpoczęły burzenie miejskich murów i bram, to jednak Ostrą Bramę pozostawiono nietkniętą. W tym czasie wzniesiono nowe schody do kaplicy, prawdopodobnie wg projektu P. Rossi’ego.
W okresie zaborów kult Matki Boskiej Ostrobramskiej poza Wilnem oraz poza Litwą znacznie spopularyzował Adam Mickiewicz dzięki Inwokacji do „Pana Tadeusza”. Maryja stała się w ten sposób pocieszycielką strapionych i nadzieją na odzyskanie wolności podczas zaborów i powstań narodowych. W kaplicy Ostrobramskiej oraz na ulicy pod nią miały miejsce patriotyczne manifestacje, szczególnie w czasach powstania styczniowego (1863-64). Kult Matki Boskiej Ostrobramskiej stał się wówczas częścią polskiego ruchu niepodległościowego, wymierzonego przeciw rosyjskiemu zaborcy.
Nic więc dziwnego, że władze carskie próbowały odebrać obraz katolikom, pod pretekstem, że jest on bizantyjską ikoną prawosławną, którą w 1363 r. na Litwę miał sprowadzić wielki książę Olgierd.
Matka Boża Ostrobramska pozostała jednak na swoim miejscu, towarzysząc wilnianom tak w czasie pierwszej jak i drugiej wojny światowej. Obraz nie został ukryty ani usunięty nawet w okresie sowieckim, niosąc przesłanie nadziei w trudnych czasach.
CZYTAJ WIĘCEJ: 90. rocznica koronacji obrazu Matki Boskiej Ostrobramskiej
Kaplica zyska odnowiony wygląd
Renowacja sukienki jest tylko fragmentem wielkich prac, jakie obecnie przeprowadzane są w kaplicy. Od listopada 2019 r. trwa renowacja całej Kaplicy Ostrobramskiej. Po jej zakończeniu cudowny obraz Matki Bożej Miłosierdzia będzie umieszczony za specjalnym szkłem ochronnym, które będzie go chroniło przed aktami wandalizmu. Szkło będzie antyrefleksyjne, chroniące przed promieniowaniem UV, i antystatyczne – łatwe do czyszczenia, nieprzyciągające kurzu, odporne na zarysowania, bezbarwne.
Podczas renowacji zostanie odtworzona część byłej zakrystii w kaplicy (czwarta arkada). Wewnątrz tej murowanej arkady zostanie zainstalowana winda dla osób niepełnosprawnych. Dostać się do niej będzie można przez obecne wejście z ul. Ostrobramskiej, od strony wewnętrznej. Wewnątrz kaplicy zostanie dokonana rekonstrukcja pozostałej części podłogi z czarnego marmuru. W czasie remontu zostaną odnowione parapety, fragmenty drewnianych okiennic, dębowa powierzchnia lakierowana, metalowe okiennice zostaną oczyszczone i przygotowane do malowania. Zostaną także odświeżone ramy okien, które będą pokryte powłoką antykorozyjną, a następnie pomalowane. Potłuczone szkło będzie wymienione, uszczelnienie zaś ulepszone. Mechanizmy zamykania i otwierania okien zostaną naprawione.
Po pracach konserwacyjnych ani kolor fasady, ani wnętrza kaplicy, ani dekoracja ścian wewnętrznych nie ulegną zmianie.
Fot. Marian Paluszkiewicz