Więcej

    Jakub Szynkiewicz, pierwszy wielki mufti Litwy i Polski

    Czytaj również...

    Pierwsze wzmianki o Tatarach zamieszkałych na Litwie pochodzą z końca XIV w. Dr Jakub Szynkiewicz był jednym z wybitnych przedstawicieli tego narodu.

    | Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

    Wzmianki pojawiają się już w listach wielkiego księcia Litwy Witolda z 1397 r. Wiadomo, że Tatarzy walczyli po stronie wojsk litewskich w bitwie pod Grunwaldem, stanowili też osobistą ochronę księcia. Witold sprowadził Tatarów ze Złotej Ordy na początku XV w. Z biegiem czasu Tatarzy zaczęli przybywać z Krymu, ze stepów nogajskich – opowiada „Kurierowi Wileńskiemu” dr Galina Miškinienė, przedstawicielka społeczności tatarskiej w Radzie Wspólnot w Departamencie Mniejszości Narodowych przy Rządzie RL.

    Doktor filozofii i działacz

    Dr Jakub Szynkiewicz był pierwszym wielkim muftim Litwy i Polski. W latach 1925–1944 mieszkał i pracował w Wilnie. Urodził się 16 kwietnia 1884 r. w rodzinie rolników, Sulejmana i Fatimy, w Lachowiczach (obecnie miasto na terytorium Białorusi). W 1904 r. ukończył szkołę realną w Mińsku. Później studiował w Instytucie Technologicznym w Sankt Petersburgu. Na uczelni aktywnie działał w kółku polskich studentów muzułmanów.

    – W 1910 r. postanowił zmienić kierunek studiów i rozpoczął naukę języków orientalnych na Wydziale Historii i Filologii Uniwersytetu w Sankt Petersburgu. Studiował tu języki: arabski, perski, turecki. Wraz z wybuchem I wojny światowej zmuszony był przerwać studia. Do 1917 r. walczył na froncie. W 1918–1919 wraz z działaczami środowisk tatarskich, polskich i litewskich wziął udział w powstaniu Krymskiej Republiki Ludowej. Republika ta istniała bardzo krótko – opowiada dr Galina Miškinienė.

    W 1919 r. Jakub Szynkiewicz wyjechał do Berlina, gdzie na fakultecie filozofii kontynuował przerwane studia. W 1927 r. uzyskał stopień doktora filozofii. Po ukończeniu studiów mieszkał przez pewien czas w Berlinie, pracując jako tłumacz i nauczyciel języków obcych. W grudniu 1925 r. wrócił do Wilna. Na zjeździe przedstawicieli muzułmańskich wspólnot religijnych został wybrany na stanowisko muftiego Litwy i Polski.

    Czytaj więcej: Tatarzy zaprezentowali się śpiewająco. 10-lecie zespołu Ilsu

    Ratował przed Zagładą

    Był osobowością dobrze znaną w świecie muzułmańskim. Słynął jako wielki erudyta, autor licznych publikacji religijnych (m.in. „Historia proroków”, „Tadżwid. Nauka czytania Koranu”, „Wersety z Koranu”) oraz prac naukowych poświęconych działalności polskich i litewskich muzułmanów. Należał do Polskiego Towarzystwa Orientalistycznego, mówił w 10 językach. Wiele podróżował. Odwiedził Egipt, Turcję, Indie, Jugosławię, Bejrut, Damaszek, Jerozolimę. W 1926 r. uczestniczył w Światowym Kongresie Muzułmańskim w Kairze.

    – W lokalnej wspólnocie muzułmańskiej próbował wprowadzić niektóre nowości, które poznawał, podróżując. Nakazy spisał w języku arabskim i tureckim, a wyjaśnienia podał w języku polskim. „Notatki wielkiego muftiego, doktora Jakuba Szynkiewicza” są właśnie tzw. ilmihalem, podstawowymi zasadami islamu, których znajomość każdy muzułmanin potrzebuje w życiu codziennym. Dotychczas nie były nigdzie publikowane, ich właścicielem jest osoba prywatna. Mam nadzieję, że w przyszłości zapiski muftiego ukażą się w druku – zaznacza nasza rozmówczyni.

    W 1939 r., po wybuchu II wojny światowej, Jakub Szynkiewicz został obywatelem Republiki Litewskiej, a także muftim litewskich muzułmanów. Próbował zachować zarówno Muftiat, jak i bibliotekę oraz archiwum. Mieszkał w Wilnie. Podczas II wojny światowej muzułmański duchowny ratował przed zagładą wileńskich intelektualistów różnych narodowości, dając im możliwość wyjazdu na Zachód.

    – Wileńskim Żydom i Karaimom wydawał dokumenty mające świadczyć o tym, że są wyznawcami religii muzułmańskiej. W ten sposób ratował im życie – podkreśla dr Galina Miškinienė.

    Tatarzy opuszczają Litwę

    Pierwszą siedzibą wileńskiego Muftiatu była kamienica pod nr. 5 przy ul. Św. Michała (Šv. Mykolo g.). W 1935 r. Muftiat, bibliotekę oraz archiwum przeniesiono na ul. Ostrobramską (Aušros Vartų g.). Czynne były tu do 1944 r.

    Muftiat był najwyższym organem muzułmańskich wspólnot religijnych i kulturowych, który koordynował ich działalność. Przed II wojną światową na terenach Rzeczypospolitej Polskiej było 16 takich wspólnot. Mufti był wybierany przez przedstawicieli wspólnot i następnie reprezentował ich interesy.

    Warto wspomnieć, że w Wilnie, na Łukiszkach, znajdował się wówczas meczet. Po II wojnie światowej przez pewien czas był nawet czynny. Mimo że budynek nie ucierpiał podczas wojny, w 1968 r. ówczesne władze sowieckie postanowiły go zburzyć. Zlikwidowano także znajdujący się obok cmentarzyk muzułmański. Część nagrobków kamiennych wywieziono, z niektórych zaś poukładano schody na cmentarzu Na Rossie.

    WIĘCEJ NIŻEJ | Reklama na podst. ust. użytkownika.; Dzięki reklamie czytasz nas za darmo
    | Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

    Tatarzy na Litwie, Tatarzy w Polsce…

    Po wojnie część Tatarów wileńskich wyemigrowała za granicę, część, w 1944 r., w ramach repatriacji wyjechała przez Polskę na Zachód.

    Dr Jakub Szynkiewicz wyjechał z Litwy w 1944 r., najpierw do Niemiec, następnie do Egiptu. Do 1952 r. mieszkał w Kairze, później w Stanach Zjednoczonych. Zmarł 1 listopada 1966 r. w stanie Connecticut. Właśnie minęła 55. rocznica jego śmierci.

    W 2014 r. na ścianie kamienicy pod nr. 7 przy ul. Ostrobramskiej z inicjatywy Związku Litewskich Gmin Tatarskich odsłonięto litewskojęzyczną tablicę pamiątkową ku czci wielkiego muftiego. Na tablicy jest napis: „Dr Jakubas Šinkevičius, mufti, główny duchowny muzułmański, humanista, który w czasie II wojny światowej ratował ludzi przed nazistowskim ludobójstwem i sowieckimi represjami”.

    Czytaj więcej: Litewscy Tatarzy: więcej nas łączy niż dzieli


    Publikacja z cyklu „Litewscy Tatarzy – 700 lat razem”. Projekt jest częściowo finansowany przez Departament Mniejszości Narodowych przy Rządzie RL.

    WIĘCEJ NIŻEJ | Reklama na podst. ust. użytkownika.; Dzięki reklamie czytasz nas za darmo

    Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” nr 45(129) 06-12/11/2021

    Reklama na podst. ust. użytkownika.; Dzięki reklamie czytasz nas za darmo

    Afisze

    Więcej od autora

    Biblioteka idąca z duchem czasu

    Biblioteka dysponuje księgozbiorem liczącym ponad 400 tys. egzemplarzy. W 2024 r. zarejestrowanych w niej było blisko 14 tys. czytelników. W ubiegłym roku łącznie wypożyczono 328 604 książki, placówkę odwiedziło ponad 200 tys. osób. Współczesna instytucja Biblioteka Publiczna Okręgu Wileńskiego im. Adama...

    Miasto upamiętni wybitnych mieszkańców

    Na Zarzeczu, na kamienicy przy ul. Užupio 5 pojawi się tabliczka informująca, że w czasie drugiej wojny światowej mieszkała tu oraz ratowała Żydów Aleksandra Drzewiecka (1883-1968), uhonorowana tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Za ich ukrywanie w okupowanym przez Niemców...

    Na wileńskim lotnisku otwarto nowy terminal odlotów

    Otwarcie terminalu odbyło się we wtorek, 4 lutego. Nowoczesna przestrzeń o powierzchni 14,4 tys. metrów kwadratowych gwarantuje pasażerom nową jakość podróży. Szacuje się, że dzięki nowemu terminalowi liczba odlotów ze stołecznego lotniska zwiększy się z 1,2 tys. do 2,5...

    Sarbiewski – barokowy mistrz czytany do dziś

    Justyna Giedrojć: Na jaki okres przypada epoka baroku w literaturze europejskiej? Regina Jakubėnas: Początek epoki baroku w literaturze to I połowa XVI wieku, zaś koniec – połowa XVIII w., aczkolwiek w różnych krajach barok kształtował się w nieco różnych okresach....