Praktyka pokazuje, że aż do połowy lipca trudno mówić o prawdziwej przerwie w pracy nauczycielskiej. Jak w takich warunkach znaleźć czas na refleksję, podsumowanie roku i zaplanowanie kolejnego? Oto kilka sprawdzonych wskazówek.
Dlaczego warto się zatrzymać?
Choć końcówka roku szkolnego dla wielu nauczycieli wiąże się z natłokiem obowiązków, warto – mimo wszystko – zatrzymać się na chwilę i spojrzeć wstecz. Refleksja nie jest luksusem ani kolejnym zadaniem do odhaczenia. To przestrzeń, w której możemy uświadomić sobie, co miało sens, co przynosiło radość uczniom i nam samym, a także co warto zmienić lub rozwijać dalej. Taki moment zatrzymania może być krótkim spacerem z myślami o klasie, którą właśnie pożegnaliśmy albo chwilą ciszy po zamknięciu dziennika.
Warto w tym procesie sięgnąć po prosty, a jednocześnie głęboki model refleksji zaproponowany przez Danutę Sternę – edukatorkę i propagatorkę oceniania kształtującego. Jej trzy pytania mogą stać się wewnętrznym kompasem nauczyciela: Czy moi uczniowie wiedzą, czego się nauczyli? Czy pytałem/am ich o to, jak najlepiej się uczą – i czy potrafiłem/am uwzględnić ich głos w swojej pracy? Czy potrafiłem/am docenić ich wysiłek, a nie tylko efekt końcowy? Te pytania mają w sobie prostotę, ale też siłę: pozwalają zejść z poziomu formalnych sprawozdań i ocen do głębszej refleksji nad relacją, procesem uczenia i emocjami towarzyszącymi pracy nauczyciela.
Odpowiedzi mogą nas zaskoczyć. Być może przypomnimy sobie sytuacje, w których uczniowie czuli się zaangażowani, samodzielni, a ich entuzjazm udzielał się całej klasie. Może pojawią się też momenty trudne, które warto przeanalizować nie po to, by się obwiniać, ale by wyciągnąć wnioski. Taka osobista refleksja nie wymaga wiele – czasem wystarczy pół godziny z kubkiem herbaty i kartką papieru. A jednak właśnie wtedy tworzy się przestrzeń, z której może wyłonić się coś nowego: lepsze zrozumienie uczniów, większy spokój i poczucie sensu, a także pomysły na kolejny rok.
Narzędzia nauczycielskiej refleksji
Refleksja nauczyciela nie musi być ani czasochłonna, ani przytłaczająca. Może stać się drobnym nawykiem wpisanym w codzienny rytm pracy – praktyką, która porządkuje myśli, pozwala wyciągać wnioski i dostrzegać własne postępy. Wystarczą proste narzędzia niewymagające specjalnych przygotowań, a dające realną wartość.
Jednym z nich jest dziennik refleksyjny – kilka zdań po lekcji lub raz w tygodniu o tym, co się udało, co zaskoczyło, co warto poprawić. W czerwcu warto wrócić do tych notatek i spojrzeć na cały rok z dystansu.
Cennym źródłem informacji są też uczniowie. Nawet prosta ankieta zawierająca pytania: „Co pomogło ci w nauce w tym roku?” i „Co mogę zrobić inaczej jako nauczyciel?”, potrafi otworzyć zupełnie nową perspektywę. Szczególnie istotne jest to w przypadku uczniów mniej aktywnych na lekcjach – ich pisemne odpowiedzi mogą ujawnić potrzeby i opinie, których nie sposób byłoby usłyszeć podczas dyskusji w klasie.
Pomocne okazuje się również portfolio sukcesów – zbiór dowodów z całego roku, takich jak: fragmenty prac uczniów, zdjęcia, pochwały czy notatki z projektów. Taka kolekcja nie tylko przypomina dobre momenty, ale też pozwala lepiej przygotować się do rozmowy rocznej z dyrekcją. Cennym wsparciem bywa także rozmowa z zaufanym nauczycielem – dzielenie się refleksją i doświadczeniem może przynieść zarówno ulgę, jak i nowe pomysły.
Dobrym narzędziem podsumowania jest też model 4K, który pomaga uporządkować myśli wokół czterech pytań: co kontynuować, z czym skończyć, co zrobić inaczej i jakie kompetencje warto rozwinąć. Każde z tych działań – osobno lub w połączeniu – wspiera refleksyjny rozwój zawodowy, który staje się nie tylko obowiązkiem, ale świadomym elementem nauczycielskiego profesjonalizmu.
Przygotowanie do rozmowy z dyrekcją
Coroczna rozmowa z dyrekcją w wielu szkołach na Litwie jest praktykowana i często bywa postrzegana jako formalność, ale dobrze przygotowana może stać się wartościowym momentem podsumowania, refleksji i zaplanowania dalszego rozwoju. To okazja, by pokazać nie tylko efekty pracy z uczniami – zarówno liczbowo, jak i jakościowo – ale także porozmawiać o potrzebach i celach na kolejny rok.
Warto wcześniej uporządkować dane: frekwencję, wyniki, projekty, a także spisać najważniejsze osiągnięcia i obszary wymagające poprawy. Dobrym uzupełnieniem rozmowy są konkretne cele – dotyczące uczniów, własnej metodyki lub rozwoju zawodowego – sformułowane tak, by były realistyczne i mierzalne. Nie bez znaczenia są też potrzeby nauczyciela, np.: mentoring, szkolenia, narzędzia dydaktyczne czy czas na przygotowanie materiałów.
Dobrze przeprowadzony dialog z dyrekcją to szansa, by lepiej zrozumieć, jak indywidualna praca nauczyciela wpisuje się w cele szkoły – i jak szkoła może wspierać nauczyciela w dalszym rozwoju.
Planowanie roku szkolnego 2025/2026
Warto nie odkładać planowania nowego roku szkolnego na ostatnie dni sierpnia. Już latem, po zakończeniu egzaminów, można poświęcić choćby godzinę tygodniowo na refleksję i spisanie wniosków z minionych miesięcy. W sierpniu dobrze zacząć szkicować cele, rozkłady materiału i pomysły na początek roku.
We wrześniu, gdy uczniowie wracają do szkół, dobrze jest zacząć od prostych narzędzi diagnostycznych: krótkich ankiet, rozmów, zadań wstępnych. Dzięki nim łatwiej poznać potrzeby klasy i dopasować metody do realnego poziomu i stylu uczenia się uczniów. W ciągu roku warto też zaplanować kilka momentów na refleksję – np. co sześć tygodni zrobić krótkie podsumowanie, co działa, a co należałoby zmienić.
W szkołach na Litwie coraz częściej rozwija się kultura dzielenia się doświadczeniem; nauczyciele spotykają się online, dzielą fragmentami lekcji czy prowadzą „refleksyjne piątki”. Te proste praktyki pomagają spokojniej planować i mądrzej działać – przez cały rok, nie tylko na jego początku.
Dobrze zakończony rok szkolny to taki, który zostawia nas nie tylko zmęczonych, ale i bogatszych w doświadczenia. Autorefleksja, otwarta rozmowa z dyrekcją i realistyczny plan na nowy rok pozwalają lepiej zrozumieć swoją rolę w życiu szkoły i z większym spokojem wkroczyć w kolejny etap pracy.
Czytaj więcej: Nauczyciel – zawód nad zawodami
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 24 (67) 14-20/06/2025