1 grudnia obchodzony jest Światowy Dzień AIDS. Wirus HIV, w dużym uproszczeniu, niszczy odporność ludzkiego organizmu. W konsekwencji, jeśli nie będzie poddany leczeniu, prowadzi do AIDS, czyli zespołu nabytego upośledzenia odporności. Organizm przestaje bronić się przed jakimikolwiek chorobami i zakażeniami, co ostatecznie prowadzi do śmierci człowieka.
Świat, przynajmniej ten zachodni, zmaga się z AIDS już kilkadziesiąt lat. Epidemia spowodowała śmierć milionów osób.
Skok liczbowy
Pierwszy przypadek HIV na Litwie wykryto w 1988 r. W Polsce pierwszy przypadek odnotowano trzy lata wcześniej. Narodowe Centrum Zdrowia Publicznego działające przy resorcie zdrowia na swojej stronie informuje, że do roku 2023 w naszym kraju wykryto 4102 przypadki wirusa. Zdecydowaną większość zakażonych stanowią mężczyźni – 3149 osób. Choroba dotyczy wszystkich regionów Litwy, chociaż najwięcej przypadków odnotowano w Wilnie i Kłajpedzie.
W latach 2017–2021 odnotowano znaczący spadek wykrytych przypadków HIV, jednak w 2022 r. tendencja się odwróciła – nastąpił wzrost zarejestrowanych chorych z HIV. W tym roku, w porównaniu z rokiem 2021, zwiększyła się liczba zainfekowanych z 4,3 do 8,9 osoby na 100 tys. mieszkańców.
– Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) podkreśla, że od 2022 r. zwiększył się ruch mieszkańców w całej Europie. Ten czynnik miał wpływ na tendencje epidemiologiczne HIV. Zwłaszcza dotyczyło to Unii Europejskiej oraz Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG). Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podkreśla, że na tendencje epidemiologiczne w Europie miała wpływ nie tylko migracja ludzka, lecz także lepsza dostępność usług medycznych po pandemii covid-19, wdrażanie w wielu krajach innowacji i strategii, dzięki którym udało się zidentyfikować przypadki, które nie zostały wykryte wcześniej. W 2022 r. zarejestrowano więcej przypadków HIV w całym regionie europejskim – informuje „Kurier Wileński” Oksana Jučienė, starsza specjalistka w Dziale Zarządzania Chorobami Zakaźnymi Narodowego Centrum Zdrowia.
Ekspertka, w rozmowie z naszym magazynem, podkreśla, że tendencje w Europie generalnie są tożsame z tendencjami w innych krajach. – Światowa Organizacja Zdrowia pokazuje, że w roku 2022 w 37 krajach (na 49), w tym w 26 należących do UE oraz EOG, odnotowano większą liczbę nowych przypadków HIV niż w roku 2021. Niektóre kraje poinformowały o rekordowym wzroście. W regionie europejskim w 2022 r. w przypadku 26,7 proc. nowymi zainfekowanymi byli migranci, a w przypadku krajów UE i EOG migranci stanowili 47 proc. W 2023 r. liczba ta spadła do 37,8 proc. Rosnące wskaźniki nie świadczą o pogarszającej się sytuacji, tylko o tym, że udaje się wykryć wirusa na wczesnym etapie. Większość przybyłych osób otrzymało i kontynuuje leczenie – tłumaczy Jučienė.
Kto jest narażony
Gdy przeanalizuje się litewską historię zmagań z HIV i AIDS, można zauważyć, że ponad 50 proc. osób zakaziło się poprzez używanie narkotyków dożylnie. Grubo ponad jedna trzecia rejestrowanych zakaziła się w trakcie obcowania płciowego. Z tej liczby większości przypadków dotyczy to osób heteroseksualnych – 30,3 proc. Osoby homoseksualne stanowiły niecałe 10 proc. W przypadku 9 proc. zarejestrowanych nie udało się ustalić przyczyny zakażenia wirusem.
– Bardzo niepokoi fakt, że zauważamy wzrastającą tendencję i że większość osób zakaziła się HIV drogą płciową. Wskaźnik 2022 r. pokazywał 8,9 osoby zakażonych na 100 tys. mieszkańców. W 2023 r. wskaźnik nieznacznie zwiększył się do 9,3 osoby na 100 tys. mieszkańców – podkreśla przedstawicielka Narodowego Centrum Zdrowia.
W roku poprzednim na Litwie odnotowano 39 nowych przypadków AIDS, z których 23 to mężczyźni. Najwięcej przypadków AIDS odnotowano w okręgu wileńskim – 15.
Koniec AIDS?
Szacuje się, że dotychczas na AIDS zmarło przynajmniej 39 mln osób na całym świecie.
– Ministerstwo Ochrony Zdrowia, dążąc do zmniejszenia zachorowalności na HIV i inne choroby przenoszone drogą płciową, wzmacniając wykrywalność, dostępność i efektywność leczenia, kształtując tolerancję społeczną wobec ludzi chorych, zatwierdziło plan profilaktyki i działania na lata 2024–2040. W tym planie są wskazane narzędzia informacyjne dla konkretnych grup społecznych, wskazane są państwowe i samorządowe instytucje oraz organizacje pozarządowe. Ogółem dotyczyć to będzie blisko 100 instytucji – informuje Olga Jučienė.
Z danych Światowej Organizacji Zdrowia wynika, że w roku 2022 wirusa HIV miało 39 mln osób na całym świecie. 630 tys. zmarło na AIDS lub z innych przyczyn związanych z HIV. Dyrektor wykonawcza UNAIDS, czyli międzynarodowego projektu ONZ zwalczającego epidemie HIV i AIDS, Winnie Byanyima, przed kilkoma laty oświadczyła: „Koniec AIDS jest możliwy, jest w naszym zasięgu. Aby podążać ścieżką, która położy kres AIDS, świat musi pozwolić społeczeństwom być liderami”.
Czytaj więcej: W Światowym Dniu AIDS — o problemach zakażonych na Litwie
Skąd wzięło się AIDS
Pierwsi o epidemii AIDS zaczęli mówić amerykańscy lekarze na początku lat 80. XX w., chociaż zdaniem uczonych przypadki śmiertelne AIDS zdarzały się wcześniej. Za pierwszą ofiarę śmiertelną AIDS na terenie Ameryki Północnej uważa się Roberta Rayforda, który zmarł w wieku 16 lat 15 maja 1969 r. Zdaniem naukowców wirus pojawił się na początku XX w. w Afryce na terenie obecnej Republiki Demokratycznej Kongo.
Obecnie leczenie zakażenia HIV polega na jednoczesnym skojarzonym zastosowaniu kilku leków antyretrowirusowych. Leczenie ma na celu zmniejszenie replikacji HIV oraz przynajmniej częściową odbudowę układu immunologicznego, a także wydłużenie przeżycia chorych i poprawę jakości ich życia. Obecnie w krajach zachodnich dzięki dostępności leczenia AIDS stało się chorobą przewlekłą.
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 45 (135) 30/11-06/12/2024