Do początku XIX w. Plac Ratuszowy był głównym placem targowym — handlowano tu wszelakim towarem. Sklepiki, pawilony handlowe i magazyny, w których kupcy trzymali swój towar mieściły się także w ratuszu oraz w otaczających plac budynkach. Najpierw zabudowania były drewniane, później murowane. Bogatsi kupcy osiedlali się w pobliżu placu. Budynek przy ul. Wielkiej 28 należał do Wielkiej Gildii Kupców. W najwęższej części trójkątnego placu handlowano rybą. W poł. XVII w. mieściło się tu około 800 sklepików.
Miejsce egzekucji
Źródła historyczne podają, że jeszcze w czasach przedchrześcijańskich w miejscu tym tracono przestępców. Wiadomo też, że na placu król Stefan Batory kazał ściąć magnata Ościka, który w 1575 r. nawiązał porozumienie z carem Iwanem IV Groźnym i został oskarżony o spisek przeciwko Batoremu. Na placu stały szubienica, pręgierz, przy którym chłostano przestępców i słup hańby, do którego ich przywiązywano.
Historyczne wydarzenia
W 1604 r. na placu odbyło się huczne święto z okazji kanonizacji królewicza Kazimierza. W 1794 r. ogłoszono akt powstania kościuszkowskiego. W 1812 r. plac zaleli wycieńczeni z zimna i głodu żołnierze armii Napoleona. W kwietniu 1919 r. podczas walk o Wilno odbyła się tu potyczka polskich legionistów z bolszewikami.
W końcu XVIII w. handlarzom polecono przenieść się w inne miejsce i plac przeistaczał się w miejsce reprezentacyjne. Urządzono tu skwer, zasadzono drzewa oraz zainstalowano fontannę.
W 1962 r. na placu postawiono pomnik Vincasa Mickevičiusa-Kapsukasa, rewolucjonisty i działacza politycznego. Pomnik został zniesiony w 1990 r. Obecnie na placu odbywają się różne miejskie imprezy, jarmarki, koncerty.
| Fot. Marian Paluszkiewicz
Ratusz miejski
Środek dawnego rynku zwyczajem średniowiecznym zajmował ratusz. Ratusz założono w końcu XIV w. Na mocy przywileju, wydanego przez Jagiełłę.
— Pierwotnie był to budynek gotycki. Do zespołu ratuszowego należały siedziby straży i wójtów, więzienie oraz dzierżawione sklepiki. Po pożarze w połowie XVIII w. budynek zrekonstruowali Jan Krzysztof Glaubitz i Tomasz Russeli. Odbudowano wówczas także ośmioboczną wieżę z zegarem, dzwonami oraz wiatrowskazem w kształcie Pogoni. Po pewnym czasie wieża przechyliła się i runęła — opowiada „Kurierowi Wileńskiemu” historyk Paweł Giedroyć.
Obecnie stoi tu budowla w stylu klasycyzmu z sześcioma kolumnami doryckimi i trójkątnym frontonem. W piwnicy znajdują się pomieszczenia datowane na czasy Jagiełły lub okres jeszcze wcześniejszy. Ratusz w stylu klasycystycznym przebudowano w 1799 r. według projektu Wawrzyńca Gucewicza. W nowym budynku urządzono pomieszczenia dla straży, wójta i gildii kupieckiej, skarbiec miejski, skarbiec kupiecki, więzienie i dziewięć sklepów.
Czytaj więcej: Wawrzyniec Gucewicz, budowniczy katedry i ratusza
Sala wielka ratusza słynęła z dobrej akustyki
— W czasach carskich organizowano w niej koncerty. W 1810 r. cały budynek oddano na potrzeby teatru – najpierw polskiego, potem rosyjskiego. W 1848 r. w ratuszu miała miejsce premiera „Halki” Stanisława Moniuszki, który sam dyrygował orkiestrą — kontynuuje rozmówca.
Budynek odrestaurowano w latach 1936–1941. Urządzono w nim muzeum sztuki. W 2001 r. ratusz miejski ponownie znalazł się w gestii miasta. Odbywają się tu reprezentacyjne imprezy, koncerty, wystawy.
Z portyku ratusza mieszkańców Wilna witali dostojni goście — prezydent USA George W. Bush (2002) i królowa brytyjska Elżbieta II (2006).
Najbardziej harmonijny plac
Podążając z Placu Ratuszowego ulicą Szklaną (Stiklių) w kierunku katedry dojdziemy do placu Simonasa Daukantasa, w międzywojniu Napoleona, w czasach sowieckich — Michaiła Kutuzowa.
„Trójkątny plac, przylegający do uniwersytetu i niemal łączący się z placem katedralnym, to chyba najpiękniejszy i najbardziej harmonijny plac w Wilnie. Ze wszystkich stron otaczają go klasycystyczne budowle. Jedynie od północnego zachodu przylega doń wcześniejszy, choć dobrze współgrający z całością kościół św. Krzyża (Bonifratów)” — pisze wielki znawca Wilna prof. Tomas Venclova.
| Fot. domena publiczna
Burzliwe dzieje pałacu
Wzmianka z XIV w. mówi, że pałac przy obecnym placu Daukantasa w XIV w. należał do magnackiego rodu Gasztoldów. Od połowy XVI w. mieściła się tu rezydencja biskupów wileńskich, w 1795 r. pałac stał się siedzibą wileńskich generał-gubernatorów. W latach 1809–1811 mieszkał tu ówczesny generał-gubernator Kutuzow, a w 1812 r. zatrzymywał się Napoleon. Pałac zawsze pełnił funkcje reprezentacyjne. Oprócz Napoleona zatrzymywał się tu król Stanisław August Poniatowski, car Aleksander I, król Francji Ludwik XIII i inni. W pałacu mieszkał generał-gubernator Michaił Murawjow, ten sam, który stłumił powstanie 1863 r. Na placu w latach 1898–1915 stał pomnik Murawjowa. Później w pałacu przebywali Józef Piłsudski, Lucjan Żeligowski oraz prezydenci Polski. Przebudowany w 1832 r. według projektu Wasilija Stasowa budynek nosi cechy późnego klasycyzmu. Fasadę zdobią trójkątne frontony, parapet i doryckie kolumny. Dziś jest to reprezentacyjny pałac Republiki Litewskiej — siedziba prezydenta.
Czytaj więcej: Na Pałacu Prezydenckim znak solidarności z aresztowanymi Polakami na Białorusi
