Spotkanie poetyckie miało miejsce pod pomnikiem poetki w pobliżu gimnazjum Vyčio przy ul. Vilniaus 32. Do 15 maja 2024 r. ta placówka edukacyjna nosiła imię Salomėi Nėris.
Cicha forma protestu
Czytanie poezji było cichą formą protestu wyrażającą sprzeciw wobec planowanego zniesienia pomnika litewskiej poetki.
Taką decyzję powzięły władze samorządu stołecznego. Podjęto ją opierając się o rekomendacje Komisji ds. desowietyzacji, działającej przy Litewskim Centrum Badań nad Ludobójstwem i Ruchem Oporu oraz postanowienie Sądu Apelacyjnego.
— Nie negujemy ani nie podważamy zdolności poetyckich Nėris. Jednoznacznie jednak postrzegamy ją jako zdrajczynię, osobę, która współpracowała z władzami sowieckimi przeciwko interesom Litwy. Komisja jednogłośnie uznała, że pomnik należy usunąć z przestrzeni publicznej. Decyzję poparł samorząd stołeczny, ale wnuczka poetki Salomėja Bučaitė oraz Litewskie Stowarzyszenie Artystów zaskarżyli tę decyzję w sądzie. Teraz już znamy wyrok sądu, zgodnie z którym pomnik powinien zostać usunięty — mówi w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” Vitas Karčiauskas, przewodniczący komisji.
Demontaż monumentu
Salomėja Nėris (właść. Salomėja Bačinskaitė-Bučienė) jest uznaną poetką, ale jej życiorys wzbudza wiele kontrowersji wśród opinii publicznej. W 1940 r. poetka w charakterze deputowanej do Sejmu Ludowego została wydelegowana do Moskwy, aby prosić w Radzie Najwyższej ZSRR o przyłączenie Litwy do Związku Sowieckiego. Jest też autorką poematu na cześć Stalina.
Po decyzji Sądu Apelacyjnego stołeczne władze zapowiedziały rozpoczęcie konsultacji w sprawie demontażu monumentu.
— Pomnik Salomėi Nėris podobnie jak wiele innych monumentów zostanie przeniesiony w inne miejsce, gdzie można będzie go oglądać. Być może będzie to Park Grutas. Demontaż rozpocznie się prawdopodobnie jesienią — poinformowała Kamilė Gogelienė, radna samorządu stołecznego, przewodnicząca Komisji pamięci historycznej.
Urzędniczka samorządowa zaznacza, że Wilno jest na końcowym etapie desowietyzacji przestrzeni publicznych. Obecnie z budynków usuwane są rosyjskojęzyczne tablice pamiątkowe, niektóre zostaną zamienione tablicami litewskojęzycznymi.
Spotkanie pod pomnikiem
W spotkaniu pod pomnikiem poetki udział wzięło blisko 100 osób. Obecni byli m.in. reżyser Gytis Padegimas, poetka Indrė Palčinskaitė, europoseł Vytenis Povilas Andriukaitis. Uczestnicy wydarzenia spodziewają się, że w kwestii usunięcia monumentu ponownie wypowie się prezydent Gitanas Nausėda.
„Prezydent nieraz mówił, że nie popiera decyzji o usunięciu pomnika” — przemawiał Gytis Padegimas. Zdaniem reżysera, działalność poetki należałoby ocenić w kontekście tamtego okresu, biorąc pod uwagę panujące wówczas warunki polityczne. Podczas spotkania padały propozycje umieszczenia tabliczki informacyjnej przy monumencie, z przedstawieniem najbardziej kontrowersyjnych momentów z życia poetki.
Pomnik jest dziełem rzeźbiarza Vlada Vildžiūnasa oraz architektów Gediminasa Baravykasa i Gytisa Ramunisa. Został ustawiony w 1974 r., w 1993 r. wciągnięty do rejestry dóbr kultury.
Przemianowano ulicę
Ustawa o zakazie propagowania reżimów totalitarnych, autorytarnych oraz ich ideologii, czyli ustawa o desowietyzacji weszła w życie 1 maja 2023 r. Celem tego aktu prawnego było m.in. stworzenie warunków do usunięcia z przestrzeni publicznej symboli totalitaryzmu i autorytaryzmu: pomników, tablic pamiątkowych itd. W ramach procesu desowietyzacji w ub. roku przemianowano ulicę Salomėi Nėris. Obecnie jest to ulica Vėtrungių.
Czytaj więcej: Ostatnie chwile pomnika Cvirki w Wilnie [GALERIA]